حضرت آدم (ع)

پیدایش آدم(ع)

داستان آفرینش آدم(ع) با گفتگوى میان خدا و فرشتگان آغاز مى‏شود …

حضرت آدم (ع)

پیدایش آدم(ع)[۱]

داستان آفرینش آدم(ع) با گفتگوى میان خدا و فرشتگان آغاز مى‏شود. خداى سبحان فرشتگان را آگاه مى‏سازد که وى در زمین جانشینى قرار خواهد داد که آدم و فرزندان اویند و آنان را در زمین توانمند ساخته و صاحب قدرت قرار مى‏دهد، ولى فرشتگان از این خبر شگفت زده شدند [و با خود گفتند:] کسى که جانشین خدا در زمین او خواهد شد، هرگز نمى‏تواند عالمى برپا سازد که از نظر پاکى و رحمت برابر با ملکوت آسمان باشد، چه این‏که خداوند پیش از آدم انسان‏هایى را آفریده بود و آنان در زمین به فساد و تباهى پرداختند. فرشتگان به خداى خود چنین عرضه داشتند: آیا در زمین انسانى را قرار مى‏دهى که با گناه و معصیت در آن، فساد کند و به خونریزى بپردازد، در حالى که ما آن گونه که در شأن توست تو را منزّه دانسته و به شکرانه‏ات تو را مدح و ستایش مى‏کنیم! فرشتگان بدین جهت این سخن را به خداى خویش عرض کردند که خویشتن را برتر از آفریده‏اى مى‏دانستند که قرار بود جانشین قرار گیرد و خود را به جانشینى در زمین سزاوارتر از او مى‏پنداشتند، اما خداى متعال با اسرار غیبى که بر آنان پوشیده بود و حکمتى که خاص آفرینش آدم(ع) بود، بدانان پاسخ داد که، خداى سبحان چیزى را مى‏داند که آنان از آن آگاهى ندارند:[۲]

جایگاه و مقام حضرت آدم(ع)

پس از آن که خداوند، حضرت آدم(ع) را آفرید نام اشیاء و حقایق و خواص آنها را بدو آموخت تا در زمین توان یافته و به نحوى بایسته از آنها بهره‏مند گردد.

از طرفى خداى سبحان اراده فرموده که عیناً به فرشتگان بنمایاند این آفریده جدیدى که به دیده حقارت بدان مى‏نگریستند، داراى دانش و شناختى برتر ازآنان است و به همین دلیل از آنان خواست که اگر به گمان خود راست مى‏گویند و به جانشینى در زمین از آدم سزاوارترند نام اشیاء و خاصیّت آنها را برایش بازگو کنند. ولى فرشتگان از پاسخ درمانده و با عذر و پوزش، خداى خویش را مخاطب قرار دادند:

خداى متعال از آدم(ع) مى‏خواهد که آموزگارِ فرشتگان باشد و بدو مى‏فرماید:

وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْماءَ کُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلى‏ المَلائِکَهِ فَقالَ أَنبِئُونِى بِأَسْماءِ هؤلاءِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ* قالُوا سُبْحانَکَ لا عِلْمَ لَنا إِلَّا ما عَلَّمْتَنا إِنَّکَ أنتَ العَلِیمُ الحَکِیمُ* قالَ یاآدَمُ أَنبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَلَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنِّى أَعْلَمُ غَیْبَ السَّمواتِ وَالأَرضِ وَأَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَما کُنتُمْ تَکْتُمُونَ؛[۳]

و همه نام‏ها را به آدم آموخت و سپس آنها را به فرشتگان عرضه کرده و فرمود: اگر راست مى‏گویید نام‏هاى اینان را به من بگویید، عرض کردند: خدایا تو منزّهى، ما از دانش، جز آنچه که به ما آموخته‏اى بى‏بهره‏ایم، به‏راستى تو داناى حکیم هستى فرمود: اى‏آدم [اکنون‏] آنها را بر نام‏هاى خودشان آگاه ساز. وقتى آنها را برنام‏هایشان آگاه ساخت، فرمود: آیا به شما [فرشتگان‏] نگفتم من به غیب آسمان‏ها و زمین و آنچه آشکارا مى‏گویید و آنچه را نهان مى‏دارید، آگاهم».

تجلیل از آدم(ع)

قرآن، ما را از ماده‏اى که خداوند آدم(ع) را از آن آفرید آگاه مى‏سازد.

إِذ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَهِ إِنِّى خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِینٍ؛[۴] و آن‏گاه که خدایت به فرشتگان فرمود: من انسانى را از گِل خواهم آفرید.

وَلَقَدْ خَلَقْنا الإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ[۵] مِنْ حَمَاً مَسْنُونٍ؛[۶] به تحقیق ما انسان را از گل خشکیده و ته نشین شده آفریدیم.

خَلَقَ الإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ کَالْفَخّارِ؛ انسان را از گل خشکیده‏اى، چون سفال آفرید.

خداوند آدم(ع) را از گِل سیاه به شکل انسان آراست، تا به گونه‏اى خشک شد که اگر در آن دمیده مى‏شد از آن نوعى صدا به گوش مى‏رسید و آن را دگرگونى و تغییر و تبدیل داد و سپس از روح خویش در آن دمید، و انسانى گشت داراى گوشت و خون و عصب که با اراده حرکت مى‏کرد و مى‏اندیشید.

پس از آن خداوند به فرشتگان دستور داد تا از آدم(ع) تجلیل به عمل آورند و بر او سجده احترام نمایند، نه سجده عبادت، چه این‏که خداوند کسى را به پرستش غیر خود دستور نمى‏دهد.

وَإِذ قالَ رَبُّکَ لِلْملائِکَهِ إِنِّى خالِقٌ بَشَراً مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَأٍ مَسْنُونٍ* فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِى فَقَعُوا لَهُ ساجِدِینَ؛[۷]

و آن‏گاه که پروردگارت به فرشتگان فرمود: من از گلِ خشکیده و ته نشین شده انسانى را آفریدم و آن‏گاه او را آراستم و از روح خود در آن دمیدم بر او سجده نمایید.

خداوند در این آیه شریفه نسبت به حضرت آدم(ع) سه گونه تجلیل فرموده است:

نخست: او را به دست [قدرت‏] خویش آفرید؛

دوّم: از روح خود در آن دمید؛

سوم: فرشتگان را به سجده بر او دستور داد.

سجده فرشتگان و سرپیچى شیطان

همه فرشتگان – براى امتثال امر خداوند -بر آدم(ع) سجده کردند، مگر شیطان که از سرِ عناد و تکبّر، از سجده کردن سرباز زد. خداوند سببِ سجده نکردن او را مى‏دانست. با این همه، علت را از او جویا شد. ابلیس برترى خود را بر آدم و این که وى از آتش و آدم از گل آفریده شده است عنوان کرد. به نظر ابلیس، آتش برتر از گِل بود و بدین‏سان فوق‏العاده تکبّر ورزید. در این هنگام خداى سبحان او را ازبهشت راند و به دلیل تکبرش، وى را پیوسته تا روز قیامت مورد لعنت خویش قرار داد:

فَسَجَدَ[۸] الملائِکَهُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ* إِلّا إِبْلِیسَ أَبى‏ أَنْ یَکُونَ مَعَ السّاجِدِینَ* قالَ یا إِبْلِیسُ[۹] ما لَکَ أَلّا تَکُونَ مَعَ السّاجِدِینَ * قالَ لَمْ أَکُنْ لِأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ[۱۰] صَلْصالٍ مِنْ حَمَأٍ مَسْنُونٍ* قالَ فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّکَ رَجِیمٌ* وَإِنَّ عَلَیْکَ اللعْنَهَ إِلى‏ یَوْمِ الدِّینِ؛[۱۱]

همه فرشتگان جز شیطان سجده کردند، او تکبر ورزید و در زمره کافران در آمد. خداوند فرمود: اى ابلیس، چه چیز باعث شد بر چیزى که به دست [قدرت‏] خود آفریدم سجده نکنى، تکبّر ورزیدى یا خودت را برتر دانستى، عرض کرد: من از او بهترم؛ چه این که مرا از آتش و او را از گِل آفریدى. خداوند فرمود: پس از بهشت بیرون رو؛ زیرا تو رانده شده‏اى و تا قیامت مورد لعن و نفرین من خواهى بود.

---