توسل چیست؟

توسل از ریشه «وسل» به معنای تقرب و نزدیکی است. «وسیله» چیزی است که شخص با آنان به غیر نزدیک می‌شود. و در اصطلاح وسیله قرار دادن ذات و مقام اولیای الهی برای تقرب به خدا و رسیدن به حاجت است.

توسل به علل غیر طبیعی دو گونه است:

1. توسل به آنها به عنوان علل مستقل در تأثیر و تأثر
2. توسل به آنها به عنوان واسطه در رساندن متوسلان به خدای سبحان، با اعتقاد به این که خود آنان مظهر و آیت حق‌اند، نه بیش از آن.

بینش توحیدی هرگز اجازه نمی‌دهد موحد به نوع نخست از توسل و از خود وسایط حاجت بطلبد؛ چون چنین اعتقادی هم شرک است و با توحید منافات دارد و هم با معنای اصطلاحی توسل که تقرب جستن به خداست سازگار نیست.

بنابراین معتقدان به توسل نیز با صراحت می‌گویند از غیر خدا حاجت خواستن و غیر او را در برآوردن نیاز مستقل پنداشتن شرک و موجب خروج از توحید است، ولی اگر کسب حاجت فقط از خدا باشد لیکن از راه وسایط مقدسی که در اثر عبادت خدا، مراتب معنوی والایی را کسب کرده‌اند، از این رو می‌توانند به اذن خدا ما را به رحمت، مغفرت و توجه الهی نزدیک و مشمول عنایات خاصه آن حضرت کنند، این مطلب هیچ منافاتی با توحید ندارد، و عقل و نقل به جواز حکم می‌کنند.

توسل در فرهنگ امامیه از نوع توسل به وسایل مادی است، مثلا برای کسب نور و گرما به آفتاب و برای رفع تشنگی به آب و برای برطرف شدن گرسنگی به غذا توسل پیدا می‌کنیم که توسل به مجاری فیض الهی است. به طور مسلم خاندان عصمت و طهارت به مراتب از این مجاری فیض مادی، برتر و بالاترند.

توسل به انبیا و اولیا(ع) نیز از این قبیل است. موحد وقتی غذا می‌خورد یا آب می‌نوشد، همچون حضرت ابراهیم(ع) می‌گوید:

«وَ الَّذی هُوَ یُطْعِمُنی وَ یَسقین»

«و آن کسی که به من غذا می‌دهد و سیرابم می‌کند.»

امام سجاد(ع) پس از صرف غذا می‌فرمود:

«الحَمدُللهِ الَّذی أطْعَمَنا وَ سَقانا وَ‌کَفانا وَ‌ أَیَّدَنا وَ اَوانا وَ‌ أنْعَمَ عَلَینا وَ أفْضَلُ الحَمدللهِ الَّذی یُطْعِمُ و وَ لا یُطعَم»

« سپاس مخصوص خدایی است که ما را طعام بخشید و سیراب کرد و کفایت نمود و تایید فرمود و پناه داد و بر ما نعمت بخشید و برترین حمد بر خدایی که طعام می‌دهد و کسی به او طعام نمی‌دهد.»

ولی تصور ملحد آن است که آب و نان او را سیراب و سیر می‌کند، به وسایط عادی هم دید استقلالی دارد و موحد برای هیچ یک از ذوات مقدسه استقلال در تأثیر، وساطت، شفاعت و… نمی‌بیند از این رو پس از اقرار به بنده خاص الهی بودن آنان، به آنها توسل پیدا می‌کنیم.

با این بیان توسل عقلا ممکن است و ادله نقلی نیز دلالت بر وقوع این گونه توسلات در عصر معصومان(ع) دارد.

منابع

1. صحاح ج۳ ص۱۸۴۱

2. شعرا آیه ۸۰

3. وسائل ج ۲۴ ص ۳۶