توریه یا دروغ مصلحتی

«توریه» بر وزن «توصیه» که گاهی از آن به معاریض نیز تعبیر می‌شود این است که سخنی بگویند که ظاهری دارد؛ اما منظور گوینده چیز دیگری است. هر چند شنونده نظرش متوجه همان ظاهر می‌شود؛ به عنوان مثال کسی از دیگری می‌پرسد کی از سفر آمدی؟ او می‌گوید پیش از غروب. در حالی که پیش از ظهر آمده است. شنونده از ظاهر این کلام کمی قبل از غروب را می‌فهمد در حالی که گوینده قبل از ظهر را اراده کرده است. چرا که آن هم قبل از غروب است.

یا کسی از دیگری سؤال می‌کند غذا خورده‌ای؟ می‌گوید آری. شنونده از این سخن چنین می‌فهمد که امروز غذا خورده در صورتی که منظورش این است که دیروز غذا خورده است.

این نکته در کتب فقهی مطرح است که آیه توریه دروغ محسوب می‌شود یا نه؟ جمعی از فقهای بزرگ از جمله شیخ انصاری معتقد است که توریه جز دروغ نیست، نه عرفاً کذب بر آن صادق است و نه از روایات اسلامی الحاق آن به کذب استفاده می‌شود بلکه در پاره‌ای از روایات عنوان کذب رسماً از آن نفی شده است.

در حدیثی از امام صادق(ع) می‌خوانیم:«کسی دم در می‌آید و اجازه ورود به خانه می‌طلبد صاحبخانه که مانعی از پذیرش او دارد به کنیز می‌گوید بگو او اینجا نیست. و منظور از آن مثلا همان پشت در خانه است امام (ع) فرمود این دروغ نیست»

ولی باید توجه داشت حتی در مواردی که توریه مصداق کذب و دروغ نیست، گاهی مفاسد آن را در بردارد و سبب اغرای به جهل و افکندن مردم در خطا می‌شود. و از این نظر گاه ممکن است به مرحله حرام برسد. اما هر گاه نه چنین مفسده‌ای دارد و نه مصداق کذب و دروغ است دلیلی بر حرمت آن نداریم. و روایت امام صادق(ع) از این قبیل است.

بنابراین تنها دروغ نبودن برای توریه کردن کافی نیست بلکه باید مفاسد دیگر نیز در آن نباشد. و البته مواردی که ضرورتی ایجاب کند که انسان دروغی بگوید مسلماً مادام که توریه ممکن است باید توریه کرد تا سخن مصداق دروغ نباشد.

منبع:شرح نراقی