قسامه

نوشته شده توسط موذن    بدون دیدگاه |

قسامه

قسامه در فقه اسلامی روشی خاص برای اثبات جرم است. یعنی در موارد خاص به کار می‌رود. در فقه شیعه تنها موردی که قسامه اجرا می‌شود جایی است که لوث وجود دارد. لذا به صورت یک قاعده کلی گفته شده است:«لا قسامه الّا فی لوث» هیچ‌گاه قسامه اجرا نمی‌شود مگر جایی که لوث وجود دارد.

معنا و مفهوم واژه قسامه

قسامه در لغت مصدر است و به معنای قسم یادکردن است.

قسامه به فتح قاف نام سوگندهایی است که بر اولیای دم تقسیم می‌شود و از قسم که همان سوگند است اخذ شده است و گفته شده قسامه، نام اولیایی است که برای اثبات قتل بر مدعی‌علیه سوگند ادا می‌کنند.

نخستین کسی که در جاهلیت با قسامه به داوری نشست، ولیدبن مغیره بود و اسلام آن را تقریر و تثبیت نمود. همچنین داستانی از ابوطالب نقل شده که در جاهلیت به قسامه مدعی‌علیه حکم کرده است. از این رو برخی او را نخستین کسی دانسته‌اند که به قسامه عمل کرده است.

تعریف قسامه

به نظر فرق اهل سنت(غیر از حنفیه) سوگند از سوی اولیای دم برای اثبات قتل علیه جانی اقامه می‌شود. ۵۰ نفر را انتخاب می‌کنند که قسم بخورند. هر یک از آنان می‌گوید:« به خدایی که غیر از او خدایی نیست، جانی ضربه زد و فلانی مرد، یا به درستی که فلانی، فلانی را کشت» چنانچه بعضی از اولیای دم از ادای سوگند خودداری کنند، افراد باقی‌مانده از اولیای دم، تعداد قسم باقی‌مانده را خواهند خورد. اما اگر همه‌ی اولیای دم نکول کردند یا اینکه قتل لوث نبود، (نه قرینه ظاهری در خصوص قاتل وجود دارد و نه عداوت ظاهری) قسم به متهم ارجاع می‌شود. در این صورت، بستگان وی ۵۰ سوگند مبنی بر برائت متهم می‌خورند، ولی چنانچه متهم، بستگان«عاقله» نداشته باشد، متهم ۵۰ سوگند خورده و از مسئولیت بری خواهد شد.

رأی مشهور فقهای شیعه با نظر اخیر ـ با کمی اختلاف ـ موافق است. فقهای شیعه اتفاق نظر دارند که قسامه برای قتل همراه با لوث است و در غیر از مورد لوث جایی ندارد.

احادیث

در احادیث متعدد، مسأله قسامه بیان شده است، از جمله: مردی از انصار روایت کرده است که پیامبر(ص) به قسامه امر کرد، همان‌طور که در زمان جاهلیت بوده است.

بریدبن معاویه از امام صادق(ع) نقل کرده است:«اقامه دلیل بر عهده مدعی و قسم بر عهده منکر است، مگر در خون»

روایتی دیگر را ابی‌بصیر از معصوم این چنین نقل کرده است:«حکم خداوند در خصوص خون با حکم وی در خصوص مال تفاوت دارد، در خصوص اموال، دلیل بر عهده مدعی و قسم بر عهده مدعی‌علیه است، در حالی که در خصوص خون، اقامه دلیل مبنی بر بی‌گناهی بر عهده‌ی مدعی‌علیه و قسم بر عهده مدعی است، زیرا که خون مسلم نباید هدر رود»

حدیث حلبی(حسن یا صحیح) از ابی‌عبدالله(ع) نقل شده است که از حضرت سؤال شد:«قسامه چیست؟» امام(ع) گفت:«آن درست است و از اسرار ماست. اگر قسامه نباشد، چیزی باقی نمی‌ماند، به درستی که قسامه برای نجات انسان است».

زراره از حدیث صحیح از قول ابی‌عبدالله(ع) می‌گوید:«قسامه برای احتیاط در خون مردم وضع شده است. به طوری که هرگاه فردی فاسق خواست فردی را بکشد، یا کسی به عنوان اینکه در مخفی‌گاهی است و کسی او را نمی‌بیند بخواهد کسی را بکشد،با وجود قسامه منصرف شود.»

لوث

برخلاف فقهای اهل سنت که برای لوث موارد حصری ذکر کرده‌اند، از نظر فقهای شیعه هر جا که ظن غالب بر وجود قتل باشد، از موارد لوث است. چنانچه قاضی هر موردی را با ظن غالب، قتل بداند می‌تواند لوث دانسته، به قسامه متوسل شود، چنانکه در شرح لمعه آمده است:«لوث اماره‌ای است که ظن بر ادعای مدعی را ایجاب نماید» مثل شخص مسلح آغشته به خونی که نزد مقتول یافت شود، یا مقتول در خانه کسی یا قریه قومی یافت شود که معمولا مقتول در آن جا طی طریق نمی‌کند و یا بین دو قریه‌ای یافت شود که در آن جا غیر از اهل قریه‌ها کسی دیگر معمولا رفت و‌ آمد نمی‌کند و فاصله یافتن مقتول با دو قریه کاملا یکسان باشد که در این صورت علیه دو قریه قتل لوث است و اگر محل یافتن مقتول به یکی از این دو قریه نزدیک‌تر باشد، نسبت به این قبیله قتل لوث است اما اگر مقتول در محله‌ای یافت شود که غیر از اهالی آن محله کسانی دیگر نیز ایاب و ذهاب می‌کنند، در این صورت وقتی قتل لوث است که عداوتی بین مقتول و آن قریه باشد. همین‌طور شهادت یک مرد عادل، شهادت کافری که مؤمن به مذهب خود باشد. شهادت زنان و فاسقین از موارد لوث است.

شهادت کودکان موجب لوث نیست، مگر اینکه به تواتر برسد. شهادت کفار نیز از موارد لوث نیست. البته مشهور علما، شهادت کفار را از موجبات لوث می‌دانند.