ره عشق؛ تفسیر سوره کهف ۱۵

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسعید لواسانی

بِسْمِ‌الله الرَّحْمنِ الرَّحِیم

وَ کَذلِکَ بَعَثْناهُمْ لِیَتَسائَلُوا بَیْنَهُمْ قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ کَمْ لَبِثْتُمْ قالُوا لَبِثْنا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ قالُوا رَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِما لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَکُمْ بِوَرِقِکُمْ هذِهِ إِلَى الْمَدِینَهِ فَلْیَنْظُرْ أَیُّها أَزْکى‏ طَعاماً فَلْیَأْتِکُمْ بِرِزْقٍ مِنْهُ وَلْیَتَلَطَّفْ وَ لا یُشْعِرَنَّ بِکُمْ أَحَداً (۱۹) إِنَّهُمْ إِنْ یَظْهَرُوا عَلَیْکُمْ یَرْجُمُوکُمْ أَوْ یُعِیدُوکُمْ فِی مِلَّتِهِمْ وَ لَنْ تُفْلِحُوا إِذاً أَبَداً (۲۰)

آیه ۱۹

وَ کَذلِکَ بَعَثْناهُمْ لِیَتَسائَلُوا بَیْنَهُمْ قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ کَمْ لَبِثْتُمْ قالُوا لَبِثْنا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ قالُوا رَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِما لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَکُمْ بِوَرِقِکُمْ هذِهِ إِلَى الْمَدِینَهِ فَلْیَنْظُرْ أَیُّها أَزْکى‏ طَعاماً فَلْیَأْتِکُمْ بِرِزْقٍ مِنْهُ وَلْیَتَلَطَّفْ وَ لا یُشْعِرَنَّ بِکُمْ أَحَداً

بحث علمی زمینه کشف حقیقت
اصحاب کهف از خواب سیصد ساله بیدار شدند اما این بیداری بدون گفت‌وگو نبود، بلکه آنان را به فکر فروبرد و میان‌شان بحث علمی درگرفت که چه مدت در خواب بودند و همین بحث و پژوهش زمینه روشن‌شدن حقیقت حالشان شد که همواره تحت هدایت و رحمت الهی بوده‌اند. این امر نشان می‌دهد بحث علمی که پشتوانه تفکر داشته باشد، همواره راهگشاست و خداوند در آن میان حقیقت را شکوفا می‌فرماید. به شرط اینکه آنچه می‌دانیم برایمان بت نشود که بحث علمی به جدل و خودنمایی تبدیل می‌شود.

سفارش به روش ملاطفت‌آمیز
آنان هنگامی که بیدار شدند، از یکدیگر پرسیدند چه مدت به خواب رفته‌اند؟ پاسخ‌ها واحد نبود، بلکه در عین حالی که همگی آنان مومنانی برجسته بودند اما برخی در ایمان از قوت بیشتری برخوردار بودند و پاسخ دادند که «پروردگارتان به مدت درنگ شما داناتر است.» بعد از این گفت‌وگو گفتند: «فَابْعَثُوا أَحَدَکُمْ بِوَرِقِکُمْ هذِهِ إِلَى الْمَدِینَهِ» یکی از شما با این ورق که پولی بوده است، به این شهر ـ شهری که از آن بیرون آمده‌اید ـ بروید. «فَلْیَنْظُرْ أَیُّها أَزْکى‏ طَعاماً فَلْیَأْتِکُمْ بِرِزْقٍ مِنْهُ» آن فرد ببیند که چه کسی غذای پاکیزه‌تری دارد و از او غذایی تهیه کند. معلوم می‌شود که در آن شهر مومنانی بوده‌اند که ایمان خود را پنهان می‌داشتند. «وَلْیَتَلَطَّفْ وَ لا یُشْعِرَنَّ بِکُمْ أَحَداً» و با مردم با ملاطفت برخورد کنید و مراقب باشید که شما را نشناسند و کشمکشی واقع نشود که در این صورت بیم آن است که از حال و مکان شما باخبر شوند و مخفیگاه شما را بیابند و بر شما چیره شوند.

رشحه‌ای از قیامت
این آیه جلوه‌ای از قیامت و برانگیختگی انسان‌ها در قیامت را نشان می‌دهد که انسان‌ها که برانگیخته می‌شوند از یکدیگر می‌پرسند چه مدت در زمین درنگ کرده‌اید: «قالَ کَمْ لَبِثْتُمْ فِی الْأَرْضِ عَدَدَ سِنِین» [مومنون: ۱۱۲]گروهی پاسخ می‌دهند: یک روز و گروهی دیگر می‌گویند: کمتر از یک‌‌روز؛ اما در عین حال ما توان شمارش نداریم، از کسانی که اهل حساب هستند، بپرسید. «قالُوا لَبِثْنا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ فَسْئَلِ الْعادِّین »[مومنون: ۱۱۳] پاسخ می‌آید: اگر بدانید، مدت کمی درنگ کردید. «قالَ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا قَلِیلًا لَوْ أَنَّکُمْ کُنْتُمْ تَعْلَمُون» [مومنون: ۱۱۴] اصحاب کهف دانستند که حقیقت کار آنان شبیه قیامت است، که درنگ در دنیا به روزی یا کمتر از آن می‌ماند و کسانی هم که در آن شهر بر حال آنان مطلع شدند، این حقیقت را دریافتند و حجت الهی بر آنان تمام شد و ما مخاطبان قرآن هم این حقیقت را از این واقعه و خبر مهم درمی‌یابیم. منتها فرق آن است که این حقیقت برای اصحاب کهف شهودی مکشوف شد، برای مردمان آن سرزمین به عینه عیان شد و برای ما از بیان قرآن صادق روشن شد. نتیجه در همه یک چیز است: تزکیه و هدایت به توحید ربوبی و اینکه کار تنها دست خداست و حقیقت متعالی معاد و قیامت.

دستور رفتار با مردم
همه مومنان باید به اموری در زندگی روزمره خود توجه داشته باشند که این آیه به سه مورد آن توجه داده است: اولاً در تهیه غذا باید از پاکیزه‌ترین مکان غذا را تهیه کنند. هم مواد خام و هم غذاهای آماده را توجه داشته باشند که از چه کسی خرید می‌کنند و نسبت به این امر بی‌توجه نباشند. بویژه در زمان ما که فروشندگان غذا بسیار هستند، باید مراقبت را بیشتر کرد که غذای ناسالم و ناپاک بر روح و نسل انسان تأثیر منفی دارد. ثانیا بسیار ملاطفت‌آمیز با مردم رفتار کنند، هم در خرید و فروش و هم در دیگر روابط اجتماعی خود نهایت ملاطفت و مهربانی را با مردم داشته باشند. ثالثاً تلاش کنند از حال درون خود کسی را باخبر نکنند. هرکس به اندازه خود مشکلاتی دارد، دلیل ندارد ما با بیان مشکلات و مسائل خود باعث رنجش آنان شویم، این کار نه تنها مشکلی را از دوش ما بر نمی‌دارد، بلکه موجب می‌شود که آبرویمان هم نزد مردم برود.

آیه ۲۰
إِنَّهُمْ إِنْ یَظْهَرُوا عَلَیْکُمْ یَرْجُمُوکُمْ أَوْ یُعِیدُوکُمْ فِی مِلَّتِهِمْ وَ لَنْ تُفْلِحُوا إِذاً أَبَداً
ترجمه
اگر آنان بر شما دست یابند سنگسارتان مى‏کنند یا شما را به فرهنگ خود بازمى‏گردانند و در آن صورت هرگز سعادتمند نخواهید شد.

مراقبت از دشمنان احتمالی
این سفارش به چه جهت بود؟ زیرا آنان از وضع شهر خبر نداشتند. اولاً آنان نمی‌دانستند چه مدت در خواب بوده‌اند و ثانیاً نمی‌دانستند آیا بساط کفر برچیده شده است یا نه؟ اگر وضع سابق ادامه یافته بود و هنوز کفر بر آنجا حاکم است، باید کمال مراقبت را می‌کردند. خلاصه شرط عقل احتیاط است. بنابراین سفارش به ملاطفت با مردم کردند تا کسی از حال آنان باخبر نشود، «إِنَّهُمْ إِنْ یَظْهَرُوا عَلَیْکُمْ» زیرا روش همه کافران و بدکرداران است که اگر بر مومنان چیره شوند یا «یَرْجُمُوکُمْ» شما را سنگسار می‌کنند و با شکنجه می‌کشند. «أَوْ یُعِیدُوکُمْ فِی مِلَّتِهِمْ وَ لَنْ تُفْلِحُوا إِذاً أَبَداً» یا شما را در فرهنگ شرک‌ خود درمی‌آورند که در این صورت روی رستگاری نمی‌بینید. امام حسین علیه‌السلام هم در جریان قیام خود فرمودند: «ألا و إِنَّ الدَّعِیَّ ابْنَ الدَّعِیِّ قَدْ رَکَزَ بَیْنَ اثْنَتَیْنِ بَیْنَ‏ السَّلَّهِ وَ الذِّلَّهِ وَ هَیْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّه» [اللهوف: ۹۷] «این بدکاره پسر بدکاره مرا بین دو امر قرار داده است: یا مرگ یا ذلت؛ و دورباد از ما ذلت.» اصحاب کهف هم می‌گویند: اگر آنان بر ما چیره شوند یا شکنجه و مرگ است یا ذلت و پذیرش فرهنگ شرک که در صورت دوم روی رستگاری را نخواهیم دید.

مراقبت از حال خود
اما تعبیر «أَوْ یُعِیدُوکُمْ فِی مِلَّتِهِمْ» نشان می‌دهد که آنان قبلا به آیین شرک بودند و با فرهنگ منحط شرک زندگی می‌کردند، اما خداوند آنان را به ایمان هدایت کرده است و اکنون نگران بودند که باز این فرهنگ بر آنان چیره شود و این نگرانی باید برای همه ما باشد، زیرا ما با انقلاب اسلامی و هدایت الهی حضرت امام خمینی از بند استکبار و استعمار آزاد شدیم. اما از روز اول دشمنان اسلام راحت ننشستند و با فتنه‌های بسیار تلاش کردند ما را از راه خود باز‌دارند، چه جوانان پاکی را که به شهادت نرساندند و با کمال تأسف چه افرادی را هم که نفریفتند و به فرهنگ منحط غرب‌زدگی گرفتار نکردند.