نحوه تصرفات ابلیس در ادراک انسان

 

و قال الشیطان لما قضى الامر ان الله وعدکم وعد الحق و وعدتکم فاخلفتکم و ما کان لى علیکم من سلطان الا ان دعوتکم فاستجبتم لى فلا تلومونى و لوموا انفسکم ما انا بمصرخکم و ما انتم بمصرخى انى کفرت بما اشرکتمون من قبل ان الظالمین لهم عذاب الیم .

بطورى که ملاحظه مى کنید در این آیه شیطان گناه و ظلم را به خود بشر نسبت داده و از خود سلب کرده، و خود را به تمام معنا بى طرف قلمداد نموده، و گفته است (تنها کارى که من کرده ام این بوده که شما را به گناه دعوت کرده و به وعده دروغى دلخوش ‍ ساختم ). آیه شریفه (ان عبادى لیس لک علیهم سلطان الا من اتبعک من الغاوین ) نیز هر قدرت و سلطنتى را از ابلیس نفى نموده، فعالیت هاى او را تنها در کسانى مؤ ثر مى داند که خودشان با پاى خود به دنبال شیطان به راه بیفتند. نظیر آیه فوق آیه شریف (قال قرینه ربنا ما اطغیته و لکن کان فى ضلال بعید) است که از قول ابلیس حکایت مى کند که در قیامت مى گوید: پروردگارا من او را به نافرمانیت مجبور نکردم بلکه او خودش در گمراهى بعیدى بود.

خلاصه سخن اینکه : تصرفات ابلیس در ادراک انسان تصرف طولى است، نه در عرض تصرف خود انسان، تا منافات با استقلال انسان در کارهایش داشته باشد،

او – بطورى که از آیه (۱۶) سوره ( اعراف ) و آیه ( ۳۹) سوره (حجر) استفاده شد – تنها مى تواند چیزهایى را که مربوط به زندگى مادى دنیا است زینت داده و به این وسیله در ادراک انسان تصرف نموده، باطل را به لباس حق در آورد، و کارى کند که ارتباط انسان به امور دنیوى تنها به وجهه باطل آن امور باشد، و در نتیجه از هیچ چیزى فایده صحیح و مشروع آن را نبرد.

و معلوم است که چنین کسى در طرز تفکرش و در طرز استفاده از امور دنیوى و همچنین اسباب مربوط به زندگى، خود را مستقل دانسته، و همین فکر او را به کلى از حق و زندگى صحیح و حقیقى غافل مى سازد. وقتى انسان کارش به جایى رسید که از هر چیزى تنها وجهه باطل آن را درک کند، و از وجه حق و صحیح آن غافل شود رفته رفته دچار غفلتى دیگر مى گردد که ریشه همه گناهان است و آن غفلت از مقام حق تبارک و تعالى است. خداى تعالى درباره اینگونه اشخاص مى فرماید:( و لقد ذرانا لجهنم کثیرا من الجن و الانس ‍ لهم قلوب لا یفقهون بها و لهم اعین لا یبصرون بها و لهم اذان لا یسمعون بها اولئک کالانعام بل هم اضل اولئک هم الغافلون ).