آداب تدبّر در قرآن

نوشته شده توسط موذن    بدون دیدگاه |

دو ادب درباره تدبّر می‌توان بیان کرد:

اولین ادب «تفهّم» است.

تفهّم یعنی طلب فهم کردن از خداوند؛ یعنی از خداوند بخواهیم که اجازۀ فهم سخنانش را به ما عنایت فرماید و ما را به مضامین کلامش متوجه و آگاه سازد.

دومین ادب، زدودن موانع تدبّر است. ممکن است هنگام تلاوت قرآن با مسائلی مواجه شویم که مانع درک صحیح و تدبّر در کلام نورانی خداوند باشد:

مانع اول، وسواس تجوید است؛ یعنی گرچه در هنگام قرائت قرآن باید قواعد ادبی رعایت شود، نباید به وسواسِ تجوید دچار شد؛ زیرا گاه، آن‌قدر قاری را به زحمت می‌اندازد که مانع تدبّر وی در آیات می‌شود.

مانع دوم آن است که در حوزۀ قرآن، علم و دانش اندکی داشته باشیم. گاه، دانش اندک توهّم مقام دانشمندی را در وجود انسان‌های کم‌ظرفیت ایجاد می‌کند؛ به‌گونه‌ای که گمان می‌کنند قادر به دریافت مفهوم تمام قرآن هستند؛ باور غلطی که موجب می‌شود انسان به رشد علمی در باب قرآن دست نیابد و از تدبّر در آن بی‌بهره بماند. حتی ممکن است چنین علمی موجب تفسیربه‌رأی شود که دراین‌صورت، هلاکی بیش نیست.

سومین مانع تدبّر قرآن، ارتکاب گناه و اصرار بر آن است. زمانی قرآن حقیقت خود را بر ما آشکار می‌کند که دارالملک ایمان، یعنی قلب انسان از غوغای کبر، حسد، نفاق، ریا، غرور، جاه‌طلبی، شهوت‌پرستی و… خالی شده باشد و تنها در این هنگام است که عروس حضرت قرآن، نقاب خود را برداشته و چهرۀ زیبای خویش را به ما نشان می‌دهد. به‌تعبیر شاعر:

عروس حضرت قرآن نقاب آنگه براندازد
که دارالملک ایمان را مجرد بیند از غوغا
عجب نبود گر از قرآن نصیبت نیست جز نقشی
که از خورشید جز گرمی نبیند چشم نابینا

پاکی از گناه بهترین راهِ رسیدن به مقام طهارت است:

(إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَریمٌ * فی‏ کِتابٍ مَکْنُونٍ * لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ).
به‌راستی که آن قرآن ارجمندی است، در کتابی نهفته [که] جز تطهیرشدگان با آن تماس نمی‌یابند.

در این مرحله است که باید گفت:

مُرده بُدم زنده شدم گریه بُدم خنده شدم
دولت عشق آمد و من دولت پاینده شدم
تابش جان یافت دلم وا شد و بشکافت دلم
اطلس نو بافت دلــم دشمن این ژنده شدم

چنین انسانی شایستگی تماس فکری و عملی با حقیقت قرآن را پیدا می‌کند، قرآن در جان او فرومیرود، با قرآن میزید و نورانیتِ همنشینی با قرآن در اعمال و افکار او جلوه‌گر می‌شود و این حقیقتی است که:
خلوت دل نیست جای صحبت اضداد
دیو چو بیرون رود فرشته در آید
بخش‌هایی از کتاب مشکاه، جلد۱، تفسیر سورۀ مبارکۀ حمد، محمدعلی انصاری