دعا و قضا و قدر

یکی از شبهاتی که مربوط به دعاست این است که: چون قضا و قدر الهی حق است و خدای سبحان هم از ازل به جمیع امور آگاهی دارد مطلب مورد درخواست یا در قضای ازل مقرر شده که عملی شود یا نه. اگر بنا شد عملی گردد دعا تأثیری ندارد چون همان یافت خواهد شد. و اگر در قضای ازل گذشت که فلان امر حاصل نشود دعا سودی ندارد چون چیزی که حتمی العدم است با دعا یافت نمی شود.
جواب: این اشکال چون ایرادی مشترک بین دعا، صدقه ، صله رحم و امثال آن است جواب آن هم باید مشترک باشد.
در عالم حرکت که عالم دگرگونی تغییر و تبدیل است «بداء» راه دارد. بداء در تکوینیات همانند نسخ در تشریعیات است.
در محدوده عالم طبیعت تحول و دگرگونی راه دارد و خدای سبحان این چنین مقدر کرده که صدقه یا صله رحم یا دعا انجام گیرد تا فلان کار عملی گردد و اگر چنانچه این امور صورت نگرفت فلان امر هم حاصل نشود. و از سوی دیگر خدای سبحان هم می‌داند که فلان شخص دعا می‌کند و بهره می‌گیرد و دیگری دعا نمی‌کند و بهره نمی‌برد. پس در علم خدا جهلی نبوده و در جهان هستی ابهامی نیست. به ما راهنمایی کردند که اگر خواستیم از خیر بیشتری برخوردار باشیم دعا ، صدقه ، صله رحم و مانند آن راه گشاست و گرنه محروم خواهیم شد.
پس دو مطلب موردنظر است: یکی اینکه گرچه در ازل همه امور تنظیم شده ولی هر امری با علل و اسباب آن تنظیم شده است و یکی از علل و اسباب در محدوده حرکت و عالم تحول همان صدقه و صله رحم و دعا و… معنا ندارد. گرچه عبادی بودن دعا مسئله جداگانه ای است اما دعا برای تغییر و تبدیل لزوما در قلمرو لوح محو و اثبات به پایین است نه در محدوده لوح محفوظ.
مطلب دیگر آن است که خدای سبحان می‌داند که فلان شخص صله رحم می‌کند در نتیجه از عمر طولانی برخوردار می‌شود و دیگری قطع رحم می‌کند و از عمر طولانی محروم می‌گردد. پس نه در علم خدا تردید و ابهام است نه در واقع امر. و نباید گفت: قضا و قدر حق است چرا دعا کنیم؟ زیرا که خود دعا جزء قدر است. یعنی خدا مقدر کرده که در صورت دعا فلان حادثه که حادثه خیر است واقع شود و فلان حادثه شر پیش نیاید. از این جهت دعا اثر دارد و جزء قضا و قدر عالم است.
فرمود: «وسئلوا الله من فضله» از خداوند فضل او را طلب کنید. همان که قضا و قدر را مشخص کرد و فرمود: «و کل شیء عنده مقدار» یا «إنّا کل شیء خلقناه بقدر» همان فرمود «أدعونی أستجب لکم».

حکمت عبادات ص ۲۱۷