سعادت انسان و راه رسیدن به آن

سعادت چیست؟

 

سعادت یعنی اینکه کسی با فعالیت ارادی به کمال مطلوب خود برسد. بنابراین می‌توان خیر و سعادت را با این معیار از هم جدا کرد که خیر برای همه افراد یکسان است ولی سعادت هر فرد مخصوص خود اوست و با سعادت دیگران متفاوت است.

 

حکمای اسلام معتقدند سعادت انسان در دنیا با سعادت روح و بدن کامل می‌شود. کسی در دنیا سعادتمند است که هم سعادت مربوط به جسم را دارا باشد و هم سعادت مربوط به روح را حائز، ولی پس از مرگ سعادت انسان به سعادت روح یعنی اخلاق پسندیده و علوم حقیقی یقینی منحصر است و نهایت آن آراستگی به صفت‌های جمال و جلال حضرت حق است.
سعادت در دنیا دارای دو مرتبه است: مرتبه پایین از آنِ کسانی است که از مرتبه جسمانیات برتر نرفته‌اند، سعادت جسم را به طور کامل دارند ولی شوق رسیدن به سعادت روحانی بر وجود آنها غالب است. مرتبه برتر از آنِ کسانی است که سعادت روحانی را به دست آورده‌اند ولی به اقتضای ضرورت زندگی در دنیا گاهی به تنظیم امور جسم می‌پردازند.
کسی که در دنیا موفق به کسب پایین ترین مرتبه سعادت نشده باشد سزاوار نام انسان نیست بلکه باید او را در زمره چهارپایان و درندگان و بلکه پست‌تر از آنان به شمار آورد.

 
بالاترین مرتبه سعادت

سعادت انسان در معارف حقه و اخلاق پاکیزه منحصر است، چون معارف حقه و اخلاق پسندیده اولا به خودی‌خود مطلوب انسان است و ثانیا تا ابد با انسان همراه است ولی حقیقت این است که نهایت کمال آدمی نیستند چون میوه‌ای شیرین‌تر از خود دارند. این دو ویژگی موجب محبت و انس به خدا می‌شوند و در نهایت انسان را به وادی تشبّه به حضرت خالق می‌برند که بالاترین مرتبه سعادت انسان است.

 

تشبّه خالق

ناگفته پیداست که خداوند متعال در ذات هیچ شبیهی ندارد. قرآن کریم بارها بر این نکته تاکید و ساحت مقدس او را از مشابهت با مخلوقات تنزیه کرده است. بنابراین منظور از تشبّه به خدا تشبّه در محور صفت‌هاست. در این زمینه نیز توجه به این نکته ضروری است که صفت‌های حضرت حق عین ذات او و بی‌نهایت است.
بنابراین برای موجود ممکنی مثل انسان رسیدن به کنه صفت‌های الاهی امکان پذیر نیست. انسان می‌تواند با تهذیب و تزکیه صفت‌های خود را به صفت‌های حضرت حق نزدیک کند. در محور اخلاق منظور از تشبّه این است که انسان به نیکی‌ها آراسته شود و اعمال نیک را به دلیل نیکی و شایستگی انجام دهد.
اگر انسان بخواهد به خالقش شبیه باشد باید هر کار نیکی را به دلیل نیکی و پسندیدگی انجام دهد نه برای جلب منفعت یا دفع ضرر. مثلا در عبادت به جایی برسد که جز رضای خدا را نخواهد. کسی که برای بهشت عبادت می‌کند به دنبال جلب منفعت است کسی که از ترس جهنم عبادت می‌کند در صدد دفع ضرر است.

 
مقدمات تشبّه به خالق

تشبّه به خالق عالی‌ترین مقامی است که انسان می‌تواند به آن دست یابد. سایر کمالات هر یک به نوعی مقدمه رسیدن به این مقام بلند است به همین دلیل هر عاقلی که آن را تصور کند آن را برای خود آرزو می‌کند.
۱– مقدمه اول: پاکسازی درون از صفت‌های ناپسند
کسی با آرزوی تنها به مرتبه رفیع خداگونگی نمی‌رسد. اکثر مردم با آنکه می‌خواهند خداگونه باشند در مرز آرزو توقف کرده‌اند چرا که رسیدن به این مقام بلند بدون طی مقدمات ممکن نیست، پاک سازی درون از صفت‌های ناپسند و کثافات مادیت و آلودگی‌های حیوانی یکی از مقدمات این مقام است، تهذیب سر و تطهیر درون است آن هم نه به صورت مقطعی و موقت و نه به رسم گزینش و تبعیض صفت‌ها بلکه باید به طور مطلق و به شیوه عموم همه بدی‌ها را از نفس خود براند و پیوسته مراقب باشد که نقطه سیاهی بر صفحه قلب ننشیند.
۲-تحصیل صفت‌های پسندیده

مقدمه دیگر تحصیل صفت‌های پسندیده است، راندن بدی‌ها از ملک نفس کافی نیست به جای هر صفت بد باید یک صفت پسندیده بنشیند. هر خوی حیوانی که از خانه دل پاک می‌شود باید یک خلق انسانی جای آن را پر کند.
۳– عدم وابستگی به دنیا

سوم اینکه رشته تعلق به دنیا را پاره کند نه به این معنی که از مواهب دنیوی استفاده نکند چون محرومیت از دنیا نه ممکن است نه مطلوب.
کسی که به این صورت وابسته به دنیا باشد نمی‌تواند از تشبّه به خدا سخن بگوید و گرنه خود را استهزا کرده است برای خدا گونه شدن باید این وابستگی را حذف کرد.

 

 

منابع:
۱. اخلاق الاهی آیت الله مجتبی تهرانی ج۱ ص ۸۸-۹۴
۲. جامع السعادات محمدمهدی نراقی ج۱ ص ۳۹
۳. سوره شوری آیه ۱۱