نگاه داشتن چشم از محرمات و مکروهات

از چشم مفاسد عظیم در نفس آدمی راه می‌یابد، بلکه دریچه اکثر معاصی چشم است. از آن جا خیال بسیاری از معاصی در نفس حاصل می‌شود. نظرکردن به زنان نامحرم و به فرج غیر زن و متعه و اطفال خرد حرام است و همچنین نظر کردن به پسران ساده مزلّف با لذت و شهوت؛ و موجب عشق مجاز که در حقیقت کفر است می‌گردد زیرا بت پرست می‌شود و در جمیع احوال آن معشوق در نظرش می‌باشد و از خدا دور می‌شود و از هر فسق یا کفری که معشوقش او را مأمور سازد اطاعت می‌کند.

 به سند معتبر نقل شده است که: از حضرت صادق علیه السلام در مورد عشق پرسیدند حضرت فرمود: دل‌هایی که از یاد الهی خالی است حق‌تعالی محبت غیر خود را به آن دل‌ها می‌چسباند.(۱)

به سند معتبر از حضرت رسول صل الله علیه و آله نقل شده است که :«زنهار! از نظر کردن و صحبت داشتن با فرزندان ساده اغنیا و پادشاهان حذر نمایید و بپرهیزید زیرا فتنه ایشان بدتر از فتنه دخترانی است که در پرده می‌باشند.»

از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است که:«نظر تیری است از تیرهای به زهر آلوده شیطان. هر کس نظر حرامی را برای خدا نه برای غیر او ترک کند. حق تعالی ایمانی را به او کرامت می‌فرماید که طعم و لذت آن را بیابد.»

و در حدیث دیگر فرمود:«مکرر نظر کردن شهوت را در دل آدمی می‌کارد. برای فتنه آدمی و فریفته شدن او همین نظر کردن کافی است.» و در حدیث دیگر فرمود:« ایمن نباشد آن جماعت که نظر بر پشت زنان مردم می‌افکنند از اینکه مردم نیز نظر به عقب زنان ایشان کنند.» از جمله نظرهایی که بد است و مورث مفاسد می‌شود از روی خواهش نظر کردن به زینت‌های دنیا و اهل دنیاست که باعث میل به دنیا و مرتکب شدن محرمات می‌گردد.

عین الحیاه /علامه محمد باقر مجلسی

۱. بحارالانوار ۷۳/ ۱۵۸، ح۱

خوف و رجا

بایستی که در دل مؤمن خوف و رجا ، هر دو به وجه کمال بوده باشد و هر یک مساوی دیگری باشد. ناامید بودن از رحمت الهی و ایمن بودن از عذاب الهی از جمله گناهان کبیره است. میان رجا و مغرور شدن و خوف و مأیوس بودن باید فرق گذاشت.

باید دانست رجا عبارت است از امید داشتن به رحمت الهی و طالب آن بودن. آثار صدق رجا در اعمال ظاهر می‌شود. پس کسی که دعوی رجا کند و ترک اعمال خیر نماید او کاذب است در آن دعوی، بلکه این غره است و از بدترین صفات ذمیمه می‌باشد. مثل اینکه زارعی شخم نزند و تخم نپاشد و گوید من امید دارم که این زراعت بر آید!

در زراعت‌های معنوی کسی که اعمال صالح را با شرایط به جا آورد و بر عمل خود اعتماد نکند و به فضل الهی امیدوار باشد او صاحب رجاست. همچنین در خوف، اگر خوف او باعث یأس از خدا شود و عمل را ترک نماید این ناامیدی از رحمت الهی است و در مرتبه شرک است و اگر خوف او باعث شود که ترک محرمات کند و در عبادات اهتمام نماید این خوف صادق است زیرا هر کس از چیزی خایف و ترسان است البته از آن گریزان می‌باشد.

کسی که می‌گوید خوف دارد اما مرتکب معصیت می‌شود مانند شخصی است که نزد شیری ایستاده باشد و دست در دهان آن کند و بگوید من از آن می‌ترسم. پس کسی که راست می‌گوید که از عذاب الهی می‌ترسد چرا مرتکب امری شود که موجب عذاب است!!!

محل رجا و خوف

کسی توهم نکند که نهایت خوف با نهایت رجا منافات دارد؛ زیرا محل خوف و رجا یک چیز نیست که به زیادتی هر یک دیگری کم شود. بلکه محل رجا جناب ایزدی است و او فضل و رحمت محض است و او از هیچ گونه خوف نمی‌باشد و محل خوف نفس آدمی و شهوات و خواهش‌ها و گناهان و بدی‌های اوست. پس آدمی از خود می‌ترسد و از خداوند خویش امید می‌دارد. چندان که در بدی‌ها و عیوب خود تفکر می‌نماید خوفش زیاده می‌شود و چندان که در فضل الهی و نعمت‌های او می‌اندیشد امیدش زیاده می‌گردد چنان که حضرت سید الساجدین علیه السلام در بسیاری از دعاهای خود اشاره به این معنی فرموده‌اند که:« ای مولای من! هر گاه گناهان خود را می‌بینم ترسان می‌شوم! چون در عفو تو می‌نگرم امیدوار می‌گردم!»

بر این مضامین احادیث و آیات بسیار وارد شده است. به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است که «لقمان به فرزند خود وصیت فرمود: ای فرزند! از خدا چنان بترس، که اگر ثواب جن و انس داشته باشی تو را عذاب خواهد کرد و از او چنان امید بدار که اگر با گناه جن و انس به درگاه او روی تو را رحم خواهد کرد.» سپس حضرت فرمود:«پدرم می‌فرمود هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه در دل او دو نور است: یکی نور خوف و دیگری نور رجاء که هر یک را با دیگری بسنجد بر آن زیادتی نمی‌کند.»(۱)

روایاتی در باب خوف و رجاء

به سند معتبر از اسحاق بن عمار نقل شده است که حضرت صادق علیه السلام فرمود:« ای اسحاق! چنان از خدا بترس که گویا او را می‌بینی و اگر تو او را نمی‌بینی او تو را می‌بیند و اگر گمان می‌کنی که او تو را نمی‌بیند کافر می‌شوی و اگر می دانی در همه حال تو را می‌بیند واحوالت را می‌داند و حضور او معصیت می‌کنی پس او را از جمیع نظر کنندگان سهل تر شمرده‌ای.»(۲)

و در حدیث دیگر فرمود: هر کس از خدا بترسد خدا همه چیز را از او می‌ترساند و هر کس از خدا نترسد خدا او را از همه چیز می‌ترساند.»(۳)

از امام محمد باقر علیه السلام نقل شده است که حضرت رسول صل الله علیه و آله فرمود:« حق تعالی می‌فرماید عمل کنندگان بر اعمالی که برای تحصیل رضای من می‌کنند اعتماد نکنند زیرا اگر سعی کنند و خود را در تمام عمرهای خود در عبادت من تعب فرمایند هنوز مقصر خواهند بود و به کنه عبادت من نرسیده‌اند و آنچه را از کرامت‌ها و ثواب‌های من طلب می‌کنند مستحق نخواهند بود و سزاوار بهشت و درجات عالیه آن نخواهند بود. ولیکن باید اعتماد ایشان بر رحمت من باشد و امیدوار به فضل من باشند و به گمان نیکی که به من دارند مطمئن شوند. در این حال رحمت من شامل حال ایشان می‌شود و خشنودی من به ایشان می‌رسد و آمرزش من جامه عفو بر ایشان می‌پوشاند. منم خداوند بسیار بخشنده بسیار مهربان!»(۴)

حضرت جعفر بن محمد علیه السلام فرمود:« درحکمت آل داوود وارد شده است: ای فرزند آدم! چگونه به کلام هدایت متکلم می‌شوی و حال آنکه از مستی گناهان و بدی‌ها هوشیار نشده‌ای؟ ای فرزند آدم! دل تو با قساوت صبح کرده است و عظمت پروردگار خود را فراموش کرده‌ای. اگر به پروردگار خود عالم بودی و عظمت و بزرگواری او را می‌شناختی همیشه از او ترسان بودی و به وعده‌های او امیدوار. بیچاره فرزند آدم! چرا لحد و تنهایی خود را در قبر یاد نمی‌کنی؟»(۵)

عین الحیاه / علامه محمد باقر مجلسی

منابع:

۱- اصول کافی ۲/ ۶۷ ح۱

۲- اصول کافی ۲/ ۶۸ ح۲

۳- اصول کافی ۲/ ۶۸ ح۳

۴- اصول کافی ۲/ ۷۱ ح۱

۵- بحارالانوار ۷۰/ ۳۸۲ ح۳۳