سالروز آغاز امامت امام زمان (عج) مبارک

 

نهم ربیع الاول، نه تنها نخستین روز امامت امام عصر علیه السلام است، بلکه آغاز دوره‌ای حیاتی و مهم در تاریخ شیعه نیز به شمار می‌آید. در سال روز نهم ربیع الاول که یادمان آغاز امامت ولی عصر علیه السلام است، تصمیم گرفتیم در چند سطر کوتاه به رخ دادهایی که پس از شهادت امام حسن عسکری علیه السلام در سامرا روی داد، اشاره کنیم.

روز جمعه، هشتم ربیع الاول سال ۲۶۰ هـ.ق، امام حسن عسکری علیه‌السلام پس از این که نماز صبح را خواندند، بر اثر زهری که هشت روز قبل معتمد به ایشان خورانده بود، به شهادت رسید. این حادثه در شرایطی روی داد که امام یازدهم افزون بر این که مانند پدران خود زمینه را برای غیبت آماده کرده بود، شب پیش از شهادت شان، دور از چشم مأموران خلیفه، نامه‌های بسیاری به شهرهای شیعه نشین فرستادند. خبر شهادت امام در سراسر شهر سامرا پیچید و مردم به احترام او عزاداری کردند. به گفته مورخان، در روز شهادت امام، سامرا به صحرای قیامت تبدیل شده بود.

عثمان بن سعید عمری، به نمایندگی از حجت بن‌الحسن علیه‌السلام متصدی غسل و کفن و دفن حضرت شد و بر اساس گفته شیخ صدوق، خود امام زمان علیه‌السلام با کنار زدن عمویش جعفر که قصد نمازگزاردن داشت، بر بدن پدر بزرگوارش نماز خواند.

حکومت عباسی از مدت‌ها پیش بر اساس سخن رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام مبنی بر این که مهدی فرزند امام حسن عسکری علیه السلام است، امام یازدهم را زیر نظر داشت و مراقب بود تا فرزندی از ایشان نماند، ولی امام یازدهم با پنهان نگه داشتن خبر ولادت فرزندش این نقشه را باطل کرده بود. پس از شهادت امام کم کم خبر فرزندی به نام مهدی علیه‌السلام پخش شد و تلاش چند باره خلیفه عباسی برای یافتن امام مهدی علیه‌السلام به نتیجه نرسید.

عثمان بن سعید، نائب اول امام بود و با آغاز غیبت ولی عصر علیه السلام توقیعات حضرت را به شیعیان می‌رساند. از همین زمان بود که شیعیان برای نخستین بار طعم غیبت را چشیدند. آغاز غیبت صغرا مصادف با آغاز امامت حضرت مهدی علیه السلام بود تا مردم آرام آرام با مفهوم تلخ و دردناک غیبت آشنا شده، بتوانند تا آن زمان که به اشتباه خود پی می‌برند و به وظایف خود در برابر امامان آگاه می‌شوند، همچنان دیندار بمانند. در دوران غیبت صغرا چهار نایب خاص، امر وساطت میان امام علیه السلام و شیعیان را به عهده داشته و چنان‌که خواهیم دید، همه آنها معروف و سرشناس بوده‌اند. آنان احکام دین را از وجود اقدس امام زمان علیه السلام گرفته و در اختیار شیعیان می‌گذاشتند. سؤالات [کتبی و شفاهی] ایشان را به حضور امام زمان علیه السلام برده و سپس پاسخ را به شیعیان می‌رسانیدند و همچنین، وجوه شرعی شیعیان را با وکالتی، که از امام داشتند، می‌گرفتند [و به حضرت تحویل می‌دادند یا با اجازه ایشان مصرف می‌کردند] آنان جمعی بودند که امام حسن عسکری علیه السلام در زمان حیات خود عدالتشان را تأیید فرمود و همه را به عنوان امین امام زمان علیه السلام معرفی کرد و بعد از خود، ناظر املاک و متصدی کارهای خویش گردانید، و آنها را با نام و نسب به مردم معرفی نمود.

اعمال شب اول ماه شوال

شب اول:یکى از شبهاى شریف است و در فضیلت و ثواب عبادت و احیاى آن احادیث بسیارى وارد شده،از جمله در روایت آمده:آن‏ شب کمتر از شب قدر نیست،و براى آن چند عمل مستحبّ است:

اوّل:غسل کردن هنگامى‏که آفتاب غروب کرد.

دوّم:شب ‏زنده‏ دارى به نماز دعا و استغفار و درخواست از خدا و بیتوته [شب‏زنده‏دارى]در مسجد.

سوم:پس از نماز مغرب و عشا و نماز صبح و نماز عید بخواند:
اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهِ الْحَمْدُ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا هَدَانَا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلَى مَا أَوْلانَا .
خدا بزرگتر است،خدا بزرگتر است،معبودى جز خدا نیست و خدا بزرگتر است،و خداى را سپاس،و سپاس خداى را بر آنچه ما را بدان هدایت کرد، و او را شکر بر آنچه به ما ارزانى داشت.

چهارم:چون نماز مغرب و نافله آن را خواند،دستها را به جانب آسمان بلند کند و بگوید:
یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ یَا ذَا الْجُودِ یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ.
اى صاحب نعمت و کرم،اى داراى جود،اى برگزیننده محمّد و اى یاور او،بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست،و بر من بیامرز هر گناهى که شماره نمودى‏اش،و آن پیش تو در کتابى آشکار است.
پس به سجده رود و در سجده صد مرتبه‏ بگوى:«اتوب الى اللّه»[به سوى خدا مى‏پویم]سپس هر حاجتى که دارد از خدا بخواهد،که بخواست خدا برآورده‏ خواهد شد. و در روایت شیخ آمده است که پس از نماز مغرب به سجده رود و بگوید:
یَا ذَا الْحَوْلِ یَا ذَا الطَّوْلِ یَا مُصْطَفِیا مُحَمَّدا وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ نَسِیتُهُ أَنَا وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ
اى صاحب قدرت،اى داراى عطا،اى برگزیننده محمّد و اى یاور او،بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست،و بر من بیامرز هر گناهى را که مرتکب شدم و آن را فراموش کردم،و آن گناه نزد تو در کتابى آشکار است.
پس صد مرتبه بگوید: اتوب الى اللّه

پنجم:امام حسین علیه السّلام را زیارت کند که فضیلت بسیار دارد،و زیارت مخصوص این شب در باب‏ زیارات خواهد آمد ان شاء اللّه تعالى

ششم:ده مرتبه ذکر«یا دائم الفضل»را که بیان آن در اعمال شب‏ جمعه گذشت بگوید.

هفتم:ده رکعت نمازى که در شب آخر ماه رمضان گذشت بجا آورد

دعای هر شب از دهه آخر ماه رمضان

سیّد ابن طاووس در کتاب«اقبال»از ابن ابى عمیر از مرازم نقل کرده:امام صادق علیه السّلام در هر شب از دهه آخر این ماه مى‏خواند:
اللَّهُمَّ إِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْءَانُ هُدًى لِلنَّاسِ وَ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَ الْفُرْقَانِ فَعَظَّمْتَ حُرْمَهَ شَهْرِ رَمَضَانَ بِمَا أَنْزَلْتَ فِیهِ مِنَ الْقُرْآنِ وَ خَصَصْتَهُ بِلَیْلَهِ الْقَدْرِ وَ جَعَلْتَهَا خَیْرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ اللَّهُمَّ وَ هَذِهِ أَیَّامُ شَهْرِ رَمَضَانَ قَدِ انْقَضَتْ وَ لَیَالِیهِ قَدْ تَصَرَّمَتْ وَ قَدْ صِرْتُ یَا إِلَهِی مِنْهُ إِلَى مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی وَ أَحْصَى لِعَدَدِهِ مِنَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ فَأَسْأَلُکَ بِمَا سَأَلَکَ بِهِ مَلائِکَتُکَ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِیَاؤُکَ الْمُرْسَلُونَ،
خدایا تو در کتاب نازل‏شده‏ات فرمودى:ماه رمضان،ماهى که قرآن براى هدایت مردم در آن نازل شده و دلایلى روشن از هدایت و تمیز دادن حق از باطل است،با نازل کردن قرآن در آن حرمتش را بزرگ شمردى،و آن را به شب‏ قدر اختصاص دادى،شبى که آن را از هزار ماه ماه بهتر قرار دادى.خدایا این روزهاى ماه رمضان است که گذشت،و شبهاى آن است که از دست رفت،من از این ماه چنان شده‏ام که‏ تو از من به آن داناترى،و شماره آن را از تمام آفریدگانت شمارنده‏ترى،در نتیجه از تو درخواست مى‏کنم به آنچه‏ از تو درخواست کردند فرشتگان مقرّبت،و پیامبران مرسلات،
وَ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفُکَّ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ تُدْخِلَنِی الْجَنَّهَ بِرَحْمَتِکَ وَ أَنْ تَتَفَضَّلَ عَلَیَّ بِعَفْوِکَ وَ کَرَمِکَ وَ تَتَقَبَّلَ تَقَرُّبِی وَ تَسْتَجِیبَ دُعَائِی وَ تَمُنَّ عَلَیَّ [إِلَیَ‏] بِالْأَمْنِ یَوْمَ الْخَوْفِ مِنْ کُلِّ هَوْلٍ أَعْدَدْتَهُ لِیَوْمِ الْقِیَامَهِ إِلَهِی وَ أَعُوذُ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ وَ بِجَلالِکَ الْعَظِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ أَیَّامُ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَیَالِیهِ وَ لَکَ قِبَلِی تَبِعَهٌ أَوْ ذَنْبٌ تُؤَاخِذُنِی بِهِ أَوْ خَطِیئَهٌ تُرِیدُ أَنْ تَقْتَصَّهَا مِنِّی لَمْ تَغْفِرْهَا لِی سَیِّدِی سَیِّدِی سَیِّدِی أَسْأَلُکَ یَا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ إِذْ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ،
و بندگان شایسته‏ات،این که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستى،و وجودم را از آتش آزاد کنى،و به رحمتت به بهشتم وارد نمایى،و به عفو و کرمت بر من‏ تفضّل آرى،و نزدیک‏جویى‏ام را بپذیرى،و دعایم را به اجابت رسانى،و به امان دادنم در روز وحشت، از هر هراسى که براى قیامتم آماده ساخته‏اى بر من منت نهى،خدایا به ذات کریم و به جلال بزرگت پناه مى‏آورم، از اینکه روزها و شبهاى ماه رمضان سپرى گردد،و براى من نزد تو نتیجه کارى یا گناهى باشد که مرا به سبب آن مؤاخذه کنى،یا خطایى که‏ بخواهى انتقامش را از من بگیرى،و مرا در آنها نیامرزیده باشى،اى آقاى من،اى آقاى من،اى آقاى من از تو مى‏خواهم که معبودى جز تو نیست، آنگاه که معبودى جز تو نبود،
إِنْ کُنْتَ رَضِیتَ عَنِّی فِی هَذَا الشَّهْرِ فَازْدَدْ عَنِّی رِضًا وَ إِنْ لَمْ تَکُنْ رَضِیتَ عَنِّی فَمِنَ الْآنَ فَارْضَ عَنِّی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ یَا اللَّهُ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا أَحَدٌ و بسیار بگو یَا مُلَیِّنَ الْحَدِیدِ لِدَاوُدَ عَلَیْهِ السَّلامُ یَا کَاشِفَ الضُّرِّ وَ الْکُرَبِ الْعِظَامِ عَنْ أَیُّوبَ عَلَیْهِ السَّلامُ أَیْ مُفَرِّجَ هَمِّ یَعْقُوبَ عَلَیْهِ السَّلامُ أَیْ مُنَفِّسَ غَمِّ یُوسُفَ عَلَیْهِ السَّلامُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا أَنْتَ أَهْلُهُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لا تَفْعَلْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ
اگر در این ماه از من خشنود بوده‏اى،بر خشنودى‏ات از من بیفزا،و اگر خشنود نبوده‏اى از هم اکنون از من خشنود شو اى مهربان‏ترین مهربانان،اى خدا،اى یکتا،اى بى‏نیاز،اى که نزاییده و زاده نشده،و احدى برایش همتا نبود.و بسیار بگو:اى نرم کننده آهن براى داود(درود بر او)،اى‏ بردارنده بدحالى و بلاهاى بزرگ از ایّوب(درود بر او)،اى از بین‏برنده اندوه شدید یعقوب‏ (درود بر او)،اى زایل کننده غم یوسف(درود بر او)،درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد،چنان‏که‏ تو سزاوارى که درود فرستى بر جمله آنان،و با من چنان کن که تو شایسته آنى نه چنان‏که من سزاوار آنم.

و از جمله این دعاها دعایى است که در کتاب«کافى»به صورت روایت مستند،و در کتاب«مقنعه»و«مصباح» بدون ذکر سند نقل شده:که در شب اوّل از دهه سوم،یعنى در شب بیست‏ویکم بخوان:
یَا مُولِجَ اللَّیْلِ فِی النَّهَارِ وَ مُولِجَ النَّهَارِ فِی اللَّیْلِ وَ مُخْرِجَ الْحَیِّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ مُخْرِجَ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ یَا رَازِقَ مَنْ یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا اللَّهُ یَا رَحِیمُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَهِ فِی السُّعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَهً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَانا یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَهً وَ فِی الْآخِرَهِ حَسَنَهً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیقِ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغْبَهَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَهَ وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ.
اى وارد کننده شب و روز،و وارد کننده روزوشب،و بیرون آورنده زنده از مرده،و بیرون‏ آورنده مرده از زنده،اى روزى‏دهنده بى‏حسا به هرکه خواهى،اى خدا،اى مهربان،اى خدا اى خدا،اى بخشنده،اى خدا، اى خدا،اى خدا،براین نامهاى نیکوتر،و نمونه‏هاى برتر و بزرگمنشى و نعمتها،از تو مى‏خواهم بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستى،و قرار دهى نامم را در این شب از گروه سعاتمندان،و روحم را با شهیدان،و نیکوکارى‏ام را در بلندترین مقام بهشت،و بدکارى‏ام را آمرزیده،و بر من یقینى ببخشى که دلم همراه آن باشد،و ایمانى که دودلى را از من بردارد،و خشنودم نمایى به آنچه نصیبم کردى،و ما را در دنیا و آخرت پاداش نیکو عنایت کن،و از آتش سوزان حفظ فرما،و در این شب ذکر و شکر و رغبت به سویت، و توبه و توفیق آنچه که محمّد و خاندان محمّد(درود خدا بر او و ایشان)را به آن موفق نمودى نصیب من فرما.

[مفاتیح الجنان]

دعای پس از نمازهاى واجب‏ و مستحب

کفعمى در حاشیه«بلد الامین»نقل کرده که امام صادق علیه السّلام در هر شب از دهه آخر این ماه پس از نمازهاى واجب‏ و مستحب مى‏خواندند:
اللَّهُمَّ أَدِّ عَنَّا حَقَّ مَا مَضَى مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ اغْفِرْ لَنَا تَقْصِیرَنَا فِیهِ وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا مَقْبُولا وَ لا تُؤَاخِذْنَا بِإِسْرَافِنَا عَلَى أَنْفُسِنَا وَ اجْعَلْنَا مِنَ الْمَرْحُومِینَ وَ لا تَجْعَلْنَا مِنَ الْمَحْرُومِینَ
خدایا از ما حق آنچه را که از ماه رمضان گذشته ادا فرما،و کوتاهى ما را از عبادت در این ماه بیامرز و ماه رمضان را از ما پذیرفته‏ تحویل گیر،و ما را از زیاده‏رویهاى بر علیه خویشتن مؤاخذه مکن،و از رحمت‏شدگان قرار ده،نه از محرومان.
و فرموده:هرکه این دعا را بخواند،خدا تقصیرى که در گذشته از ماه رمضان از او سر زده بیامرزد،و او را در باقیمانده ماه از گناهان بازدارد.

[مفاتیح الجنان]

 

دعاى شبهاى دهه آخر ماه رمضان

دعاهاى شبهاى دهه آخر ماه که از جمله آنها این دعاست که شیخ کلینى در کتاب کافى از امام صادق علیه السّلام روایت کرده: که در دهه آخر ماه رمضان در هر شب بخوان:
أَعُوذُ بِجَلالِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ عَنِّی شَهْرُ رَمَضَانَ أَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ وَ لَکَ قِبَلِی ذَنْبٌ أَوْ تَبِعَهٌ تُعَذِّبُنِی عَلَیْهِ.
پناه مى‏آورم به عظمت ذات کریمت،از اینکه ماه رمضان‏ از من سپرى شود،یا سپیده این شب طلوع کند،و از سوى من نزد تو گناهى یا نتیجه کارى مانده باشد،که مرا بر آن عذاب نمایى

[مفاتیح الجنان]