ره عشق؛ تفسیر سوره کهف ۴۵

نوشته شده توسط موذن    بدون دیدگاه |

حجت‌الاسلام و المسلمین سید سعید لواسانی:
أَ فَحَسِبَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنْ یَتَّخِذُوا عِبادِی مِنْ دُونِی أَوْلِیاءَ إِنَّا أَعْتَدْنا جَهَنَّمَ لِلْکافِرِینَ نُزُلاً (۱۰۲) قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالاً (۱۰۳) الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیاه الدُّنْیا وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً (۱۰۴)

آیه ۱۰۲
أَ فَحَسِبَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنْ یَتَّخِذُوا عِبادِی مِنْ دُونِی أَوْلِیاءَ إِنَّا أَعْتَدْنا جَهَنَّمَ لِلْکافِرِینَ نُزُلاً
ترجمه:
آیا کسانى که کفر ورزیده‏اند، پنداشته‏اند که مى‏توانند به جاى من، بندگانم را سرپرست بگیرند؟ ما جهنم را آماده کرده‏ایم تا جایگاه پذیرایى کافران باشد.

میهمانی دوزخ
«أَ فَحَسِبَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنْ یَتَّخِذُوا عِبادِی مِنْ دُونِی أَوْلِیاءَ؛ آیا کسانی که یگانگی خدا را انکار می‌کنند و بندگان مرا به جای من سرپرست می‌گیرند، تصور می‌کنند که آنان توان دفع عذاب مرا دارند؟ یقیناً چنین نیست. زیرا «إِنَّا أَعْتَدْنا جَهَنَّمَ لِلْکافِرِینَ نُزُلاً» «نزول» غذایی است که برای میهمان آماده می‌کنند و آن پیش‌غذایی است که به میهمان تازه‌وارد- با توجه به شأن و مقامش- به محض ورود به میهمانی داده می‌شود. [التحقیق: ۱۲/۹۱] ما قطعاً دوزخ را- از پیش- برای کافران آماده کرده‌ایم. کافرانی که به حیات پست دنیوی و زینت‌های زودگذر دنیا مغرور شده‌اند، در حقیقت ولایت غیرخدا را پذیرفته‌اند. آنان تصور می‌کنند این الهه‌های دروغین برای آنان فایده‌ای دارند و از آنان خطری را دفع می‌کنند اما چنین نیست و این پنداری بیش نیست و بزودی بر دوزخ عرضه می‌شوند و درمی‌یابند که همه الهه‌ها را گم کرده‌اند و دوزخ پیش از ورودشان در آن برای ایشان مهیا شده است، درست مانند میهمانی که بر خانه‌ای وارد و در آن پذیرایی می‌شود. آیه نشان می‌دهد هدف کافران از ورود به صحنه قیامت، ورود در میهمانی ناهنجار دوزخ است و این چه بد پذیرایی است.

آیات شش‌گانه و نتیجه‌گیری از سوره
از این آیه تا آیه ۱۰۸ به منزله نتیجه‌گیری از سوره و زمینه‌‌ساز ۲ آیه پایانی سوره است که فریفته‌شدن به حیات پست دنیوی و زینت‌های آن و توجه به غیرخدا چه نتایج تلخی به همراه دارد. [المیزان: ۱۳/۳۹۸] مصداق بارز این افراد مشرکان و کفار هستند اما مسلمانانی را که پیرو هوا‌های نفسانی شده‌اند نیز شامل می‌شود. بویژه مسلمانانی را که در حرکت جمعی در مسیر نقشه الهی، به انحراف رفته و بدعت گذاشته و پیرو هوا‌های نفسانی شده‌اند. آنگاه به مومنانی که راه حق را پیموده‌اند، بشارت می‌دهد.

آیه ۱۰۳
قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالاً
ترجمه:
اى پیامبر، بگو آیا شما را آگاه کنیم از کسانى که در همه کارهایشان زیانکارترین مردمند؟

زیانکارترین مردم
«قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالاً» خطاب آیه به پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم است، پیامبر ما این پیام را به همه مردم و مخاطبان قرآن برسان، می‌فرماید: می‌خواهید بدانید که زیانکارترین مردمان چه کسانی هستند؟ مرحوم علامه طباطبایی می‌فرمایند: ظاهر سیاق آیه نشان می‌دهد خطاب آیه به مشرکان است، این مطلب از آیات گذشته و تصریح آیه ۱۰۵ که آنان را به‌عنوان «الذین کفروا» توصیف می‌فرماید، روشن می‌شود. [المیزان: ۱۳/۳۹۹] این سخن فی‌الجمله درست است، اما شاید بتوان گفت: خطاب عام است و مخاطب آیه همه مردم هستند، چه کسانی که دچار کفر اعتقادی و شرک آشکار هستند و چه کسانی که گرفتار کفر عملی و شرک خفی‌اند، اگرچه قدرمتیقن مشرکان مخاطبان آیه هستند. در زیر آیه ۱۰۴ بیشتر توضیح می‌دهیم.
به هرحال پرسش آن است که چه کسانی در همه کارهایی که انجام می‌دهند، زیانکارترین مردم هستند؟ توجه به این نکته ضروری است که فرمود: «اعمالاً» نه «عملاً» تا نشان دهد این گروه در همه کردار و رفتار خود زیان می‌بینند. [المیزان: ۱۳/۳۹۹] در ۲ آیه بعدی این گروه را معرفی می‌فرماید و در آیه ۱۰۶ عاقبت تلخ آنان را بیان می‌کند.

آیه ۱۰۴
الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیاه الدُّنْیا وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً
ترجمه:
آنان کسانى‏ اند که تلاششان در زندگى دنیا به بیراهه مى‏رود و خود مى‏پندارند که کار نیک انجام مى‏دهند.

گم‌شدن همه تلاش‌ها
«الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیاه الدُّنْیا» «ضل» معنایی مقابل هدایت دارد و به معنای گمراهی است که یکی از لوازم آن گم‌شدن است. زیانکارترین افراد، کسانی هستند که تلاش آنان در حیات و زندگی دنیا گم شده است. توجه شود که می‌فرماید: «زندگی دنیا» نه «دنیا» و بین این دو فرق است، دنیا به تعبیر امام هادی(علیه السلام) بازار است: «الدُّنْیَا سُوقٌ‏ رَبِحَ فِیهَا قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُون» [تحف‌العقول: ۴۸۳] «دنیا بازاری است که گروهی در آن سود برند و گروه دیگر زیان دیده‌اند.» آری دنیا بازاری است که سرمایه ما در آن عمر ما است که با آن کالا می‌خریم. اگر دنیا را خریدیم، یعنی هدف ما حیات دنیوی بود، ضرر می‌کنیم و اگر آخرت را خریدیم و دنیا وسیله رسیدن به اهداف والای الهی بود، سود می‌بریم. چنانکه همین دنیا برای صادقان، خانه صدق است، برای کسانی که حقیقت زندگی و مرگ را می‌شناسند، خانه عافیت است، برای کسانی که به دنبال توشه آخرت هستند، خانه بی‌نیازی است و برای کسانی که پند می‌گیرند، خانه موعظه است. مسجد خانه دوستان خدا و تجارتگاه اولیای الهی است که در آن سود می‌برند و به بهشت وارد می‌شوند. [نهج‌البلاغه: ۴۹۳]. اما افرادی که در زندگی دنیوی به بیراهه رفته‌اند و راه را گم کرده‌اند، همه تلاششان گم می‌شود. وقتی حیات پست دنیوی و زخارف حقیر دنیا هدف شد و حق نادیده‌گرفته شد، زیانی بزرگ در انتظار آدمی است اما اگر این تلاش در حدی باشد که به شرک و کفر بینجامد، آنوقت زیانکارترین افراد هستند، زیرا آنان در قیامت معبودهای دروغین را گم می‌کنند: «ثُمَّ قِیلَ لَهُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ تُشْرِکُونَ مِنْ دُونِ الله قالُوا ضَلُّوا عَنَّا بَلْ لَمْ نَکُنْ نَدْعُوا مِنْ قَبْلُ شَیْئاً» [غافر: ۷۳ ـ ۷۴] «سپس [به جهنمیان] گفته می‌شود: آنانی را که بر خدا شریک می‌گرفتید، کجا هستند؟ گویند: از ما گم شدند بلکه پیش‌تر [در دنیا] چیزی را نمی‌خوانیم.» این گروه زیانکارترین افراد هستند زیرا وقتی حق ظهور کرد، باطل نابود می‌شود و همه تلاش آنان نیز نابود می‌شود زیرا سرمایه خود یعنی عمر خود را داده‌اند و هیچ گرفته‌اند! پس دست خالی به محضر خدا وارد می‌شوند.

توهم و حقیقت
آنان نه‌تنها خدا را ندیدند بلکه زندگی جاوید اخروی را هم نادیده گرفتند و چون تنها دنیابین بودند، می‌پنداشتند که کار نیک انجام می‌دهند: «وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً» معلوم است که آنان وقتی به صحنه قیامت وارد می‌شوند، حق ظهور دارد و چنین شخصی دستش خالی است. آری کسانی که «وَ اتَّخَذُوا آیاتِی وَ رُسُلِی هُزُواً» [کهف: ۱۰۶] قیامت یقیناً زیان می‌بینند بلکه زیانکارترین هستند. قلب این افراد به غیرخدا و دین خدا اشغال شده است و زندگی پست دنیوی و لذات حقیر آن، قلب آنان را پر کرده است، چنین غفلتی، جز پستی و خواری و زیان چیزی به ارمغان نمی‌آورد. در روایات هم این گروه به مسیحیان و قسیسن و رهبان و اهل شبهات که در دین خدا بدعت کرده و به خدا شرک می‌ورزند و در عبادت کوشش دارند! و مسلمانانی که گرفتار هوا‌های نفسانی هستند، کسانی که پیمان خود را با خدا نقض کرده‌اند و خوارج و بدعت‌گذاران [تفسیر قمی: ۲/۴۶؛ الغارات: ۱/۱۸۰؛ تفسیر العیاشی: ۲/۳۵۲] تطبیق داده شده است. این روایات نشان می‌دهد هرکسی که به نوعی از خدا و دین و مسیر الهی منحرف شود، مصداق آیه است.

توهم مضاعف
بنابراین می‌فرماید: دلیل زیانکارترین‌بودن آنان این است که کوشش آنان در حیات دنیا مصروف شده است و این تلاش و کوشش، در آخرت که محل ظهور حقیقت است، گم می‌شود. به این دلیل از اصل سرمایه ضرر دیدند، در عین حال توهم کردند که سود برده‌اند و این بدترین زیان است زیرا با جهل مرکب و توهم مضاعف همراه است و به این دلیل در دنیا هیچ تدارکی برای رفع زیان نمی‌کنند. این نشان می‌دهد آنان زیانکارترین افراد هستند و این بدترین زیان شامل مشرکان به شرک آشکار و مشرکان به شرک پنهان می‌شود.