اهمیت تفکر در قرآن

نوشته شده توسط موذن    بدون دیدگاه |

از جمله مسائلی که در قرآن و روایات مورد تأکید قرار گرفته تفکّر و اندیشه است؛ به‌طوری که در روایات، عبادت خداوند به تفکّر و اندیشه در مورد خداوند تعبیر شده است. قرآن کریم می‌فرماید:
«الَّذینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فی‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً»[۱]
خدا را در حال ایستاده و نشسته، و آن گاه که بر پهلو خوابیده‏ اند، یاد مى‏کنند و در اسرار آفرینش آسمانها و زمین مى‏اندیشند (و مى‏گویند:) بار الها! اینها را بیهوده نیافریده ‏اى.
در این آیه ابتدا، به ذکر و سپس به فکر اشاره شده است؛ یعنى تنها یادآورى خدا کافى نیست؛ آن گاه این یادآورى ثمرات ارزنده‏اى خواهد داشت که آمیخته با تفکّر باشد؛ همانطور که تفکّر در خلقت آسمان و زمین اگر آمیخته، با یاد خدا نباشد، نیز به جایى نمی رسد. چه بسیارند دانشمندانى که در مطالعات فلکى خود و تفکّر مربوط به خلقت کرات آسمانى، این نظام شگفت‏ انگیز را مى‏بینند، امّا چون به یاد خدا نیستند، عینک توحید بر چشم ندارند و از زاویه شناسایى مبدء هستى به آنها نگاه نمى‏کنند، از آن نتیجه لازم تربیتى و انسانى را نمى‏گیرند.[۲]
بنابراین ذکر و فکر، همراه یکدیگر ارزشمندند. برخی ذکر مى‏گویند، ولى اهل فکر نیستند و کسانى اهل فکر هستند، ولى اهل ذکر نیستند. آنچه سبب رشد و قرب می‌شود، ذکر و فکر دائمى و همیشگی است؛ نه موسمى و گذرا. چرا که «یَذْکُرُونَ» و«یَتَفَکَّرُونَ» فعل مضارع‏ هستند که نشان از استمرار دارند.[۳]

انسان اگر دائم در حال تفکّر باشد، چنین اندیشه و فکری راه سعادت را به‌سوی او باز خواهد کرد و به رشد و بالندگی و سعادت انسانی دست پیدا خواهد کرد و مسلما چنین فکر و اندیشه ای در مسیر عبادت و بندگی خداوند خواهد بود.
بنابراین تفکر و اندیشه دریچه ای است تا انسان، خدا را بشناسد و از راه تفکّر در مورد مخلوقات خداوند، به عظمت او پی ببرد و با اندیشه و تفکر به این نتیجه دست یابد که خداوند انسان را عبث، بیهوده، بدون هیچ تکلیف و بدون ثواب و عقاب خلق نکرده است؛ به‌همین جهت عبادت تنها منحصر در نماز و روزه نیست؛ بلکه عبادتی کامل است که همراه با تفکّر در مورد خداوند باشد؛ تفکری که معرفت و شناخت خداوند را به‌دنبال داشته باشد.[۴]
البته از این نکته نباید غفلت کرد که در روایات، همواره بر این مطلب تأکید شده که انسان در مورد آفرینش و نعمت های الهی فکر کند و از اندیشه و تفکّر در مورد ذات خداوند بازداشته شده است؛ چراکه هیچ کس قادر نیست به کنه ذات خداوند متعال پی ببرد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند:
«تفکّرُوا فی آلاء الله و لا تفکّروا فی الله»[۵]
در مورد نعمت های الهی بیندیشید، ولی در مورد ذات خداوند فکر نکنید.

منابع:

[۱]. آل عمران/۱۹۱٫
[۲]. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴، ج۳، ص۲۱۶٫
[۳]. قرائتی، محسن؛ تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳، ج۲، ص۲۲۴٫
[۴]. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، ۱۴۰۴هق، ج۶۸، ص۳۲۲ و ۳۲۳٫
[۵]. سیوطی، جلال‌الدین؛ الدرّالمنثور فی‌تفسیر المأثور، قم، انتشارات کتابخانه آیه‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴هق، ج۲، ص۱۱٫