حقیقت سعادت و شقاوت

امیرالمؤمنین علی(ع) در حدیثی می‌فرمایند:« حَقِیقَهُ السَّعاده أنْ یَخْتِمَ الرَّجُلُ عَمَلَهُ بَالسَّعاده  وَ حَقِیقَه الشَّقاءِ أنْ  یَخْتِمَ المَرْءُ عَمَلَهُ بَالشَّقا»

«حقیقت سعادتمندی آن است که کار انسان به سعادت پایان پذیرد. و حقیقت شقاوت آن  است که پایان کار انسان شقاوت باشد.»

این روایت به صراحت می‌گوید: مرحله نهایی عمر انسان و اعمال او در این مرحله بیانگر سعادت و شقاوت اوست و به این ترتیب، سعادت و شقاوت ذاتی را به کلی نفی می‌کند و انسان را در گرو اعمالش می‌گذارد و راه بازگشت را در تمام مراحل تا پایان عمر برای او باز می‌داند.

امام علی(ع) می‌فرمایند: «السَّعیدُ مَن وُعِظَ بِغَیرِهِ وَ الشَّقِیُّ مَنْ انْخَدَعَ لِهَواهُ وَ غُرورِهِ»

«سعادتمند کسی است که از سرنوشت دیگران پند گیرد و شقاوتمند کسی است که فریب هوای نفس و غرورش را بخورد.»

این سخن نیز تأکید مجددی است بر اختیاری بودن سعادت و شقاوت و بعضی از اسباب مهم این دو را بیان می‌کند.

پیامبر خدا(ص) فرموده:« چهار چیز است که از اسباب سعادت و چهار چیز است که از اسباب شقاوت می‌باشد، اما آن چهار چیز که از اسباب سعادت است: همسر صالح، خانه وسیع، همسایه شایسته و مرکب خوب است. و چهار چیز که از اسباب شقاوت است: همسایه بد، همسر بد، خانه تنگ و مرکب بد است.»

با توجه به اینکه این چهار موضوع در زندگی مادی و معنوی هر کس نقش مؤثری دارد و می‌تواند از عوامل پیروزی یا شکست باشد، وسعت مفهوم سعادت و شقاوت در منطق اسلام، روشن می‌شود.

نیز از پیامبر(ص) این روایت نقل شده است:«مِن عَلاماتِ الشّقاء: جُمودُ العَینینِ و قَسْوَهُ القَلبِ وَ شِدَّهُ الحِرصِ فی طَلَبِ الرِّزق وَ الإصْرارُ عَلَی الذَّنب»

«از نشانه‌های شقاوت آن است که هرگز قطره اشکی از چشم انسان نریزد و نیز از علامات آن سنگدلی و حرص شدید در تحصیل روزی و اصرار بر گناه است.»

اگر اسبابی را که برای شقاوت و سعادت در احادیث بالا ذکر شده با توجه بر عینیت همه آنها و نقش مؤثرشان در زندگی بشر، با اسباب و نشانه‌های خرافی که حتی در عصر ما گروه زیادی به آن پایبندند مقایسه کنیم به این واقعیت می‌رسیم که تعلیمات اسلام تا چه حد منطقی و حساب شده است.

منابع:

1. خصال، ص۶۵

2. نهج البلاغه خطبه ۸۶

3. مکارم الاخلاق ص۶۵

4. تفسیر نور الثقلین ج ۲ ص ۳۹۸

5. گنج‌های بهشتی، نراقی، ص ۴۳۰