امام جمعه و مشکلات جامعه

برخی می‌گویند: امام جمعه موظف است، هر مشکل یا خلافی را دید، داد بزند. آیا این سخن درست است؟ در دو بخش با استناد به قرآن و حدیث و در بخش دوم کلام امام به این مطلب پاسخ می‌دهم.

 

مسئولیت‌پذیری و امام جمعه‌بودن
ملاک ما قرآن و کلام معصوم علیه السلام است، نه ناراحتی‌ها و درخواست‌های افراد که دنبال آن هستند که دل خودشان را خنک کنند. ما باید هر کاری می‌کنیم، هم حسن فعلی داشته باشد، یعنی کاری باشد که عقل و نقل آن را خوب می‌دانند و هم حسن فاعلی یعنی فقط برای خدا انجام شود. به این روایت توجه کنید، آن‌وقت تکلیف خودمان را پیدا کنیم:
عَنْ أَبِی الْجَارُودِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام:‏
إِذَا حَدَّثْتُکُمْ بِشَیْ‏ءٍ فَاسْأَلُونِی مِنْ کِتَابِ اللَّهِ.
ثُمَّ قَالَ فِی بَعْضِ حَدِیثِهِ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم:
نَهَى عَنِ الْقِیلِ وَ الْقَالِ وَ فَسَادِ الْمَالِ وَ کَثْرَهِ السُّؤَالِ.
فَقِیلَ لَهُ: یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَیْنَ هَذَا مِنْ کِتَابِ اللَّهِ؟
قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ: «لا خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَهٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَیْنَ النَّاسِ»
وَ قَالَ‏: «وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ‏ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیاماً» [نساء: ۵]
وَ قَالَ‏: «لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ‏» [مائده: ۱۰۱] [الکافی: ۱/۶۰]
حدیث شریف یکی از احادیث بسیار مهم در تفسیر و فهم قرآن است. پیش از توضیح حدیث، یک حدیث از امام صادق علیه السلام را ملاحظه فرمایید:
«مَا مِنْ أَمْرٍ یَخْتَلِفُ فِیهِ اثْنَانِ إِلَّا وَ لَهُ أَصْلٌ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَکِنْ لَا تَبْلُغُهُ عُقُولُ الرِّجَالِ» [الکافی: ۱/۶۰]
دو نفر در امری اختلاف ندارند، مگر این‌که اصلی در قرآن برای آن است، اما خردهای مردمان به آن نمی‌رسد. خلاصه در مسائل اجتماعی، بهترین مرجع قرآن است. اما چه درد بزرگی که ما از قرآن و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام دور هستیم.
و این درد ماست که ائمۀ اطهار علیهم السلام که قران در اختیارشان بود، مجال و اجازه نیافتند تا قرآن را برای مردم تفسیر فرمایند.
حالا با این روایت، روایت امام باقر علیه السلام را ملاحظه فرمایید. نخست یک اصل کلی می‌فرمایند:
«إِذَا حَدَّثْتُکُمْ بِشَیْ‏ءٍ فَاسْأَلُونِی مِنْ کِتَابِ اللَّهِ»
هر سخنی که به شما دربارۀ چیزی گفتم: از من دربارۀ آن از کتاب خدا پرسش کنید.» یعنی اصل این سخن در قرآن است و لازم است شما فهم کنید اصل این سخن را و برای فهم آن از من بپرسید. زیرا خردهای مردمان به آن نمی‌رسد و باید از طریق اهل القرآن به حقیقت برسند.
این دستور چقدر جامع است؟ و چقدر راه‌گشا؟ و چقدر ما دور هستیم از حقیقت قرآن و کلام معصوم علیه السلام؟ نباید تأسف خورد و نالید؟
اما بخش دوم حدیث که به بحث آیۀ موردنظر مربوط است:
ثُمَّ قَالَ فِی بَعْضِ حَدِیثِهِ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم:
نَهَى عَنِ الْقِیلِ وَ الْقَالِ وَ فَسَادِ الْمَالِ وَ کَثْرَهِ السُّؤَالِ.
فَقِیلَ لَهُ: یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَیْنَ هَذَا مِنْ کِتَابِ اللَّهِ؟
قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ: «لا خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَهٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَیْنَ النَّاسِ»
که این نهی از قیل و قال و شلوغ‌کاری است. به جای این‌که داد بزنید، فریاد کنید، جو جامعه را متشنج کنید، جامعه را ملتهب کنید و به نظام و دستگاه‌های نظام بی‌اعتماد کنید، در جلسات محرمانه مطالب را پیگیری کنید. این اصل قرآنی است. بله اگر جواب نگرفتید، راه‌ها دیگر باز است.
وَ قَالَ‏: «وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ‏ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیاماً» [نساء: ۵]
فساد مال آن است که اموال خود را به سفیهان بدهید، زیرا مال موجب قیام و پابرجایی شما و جامعه است. چه غصۀ پرغصه‌ای ما در این جهت داریم؟
وَ قَالَ‏: «لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ‏» [مائده: ۱۰۱]
سوال زیاد که موجب می‌شود، گیر کنیم. منظور از سوال زیاد، تفحض زیاد است که آن‌وقت از پس آن برنمی‌آیید و گرفتار می‌شوید.
حالا با توجه به حدیث شریف، وظیفۀ اولیه و ذاتی امام جمعه چیست؟ گفتن و تذکردادن و تلاش این‌که در جلسات خصوصی مشکلات را بیان کند. اگر شد که بهتر و اگر نشد، قیل و قال نکند، مگر این‌‌که نتیجه داشته باشد و مردم را با خود در مبارزه با مشکلات همراه کند. نه این‌که مردم را ناامیدکند.

 

امام و وظیفۀ امام جمعه
حضرت امام دربارۀ وظیفۀ ائمۀ جمعه می‌فرمایند:
امام جمعه باید به مردم خدمت کند، حفظ انقلاب به حفظ حیثیت روحانیت است. و اگر در مرکزی خلافی پیش آمد، مستقیماً دخالت نکنید، مردم را ارشاد و دل‌گرم کنید، مراقب باشند که مردم را مأیوس نکنند. بلکه تبلیغات دشمن را خنثی کنند. و به نظام جمهوری اسلامی مطمئن کنند. مسئولان نظام نمی‌خواهند خلاف اسلام عمل کنند، اما مشکلات زیاد است، در هر منطقه‌ای هم مشکل است. اما مسئولان دارند کوشش می‌کنند، تا امور را اصلاح کنند. وظیفۀ ائمۀ جمعه نصیحت و ارشاد و رفتار برادرانه است، مردم را موعظه کنند. خطاها را در نماز جمعه مطرح نکنند. [صحیفۀ امام: ۱۶/۹۷ ـ ۹۹] «این شأن امام جمعه نیست که در محضر همه مردمى که هستند، حیثیت یک آدمى را که خطا کرده، اشتباه کرده، یا- فرضاً- تعمّد کرده، این را از بین ببرند.» [همان»: ۱۶/۹۹] وظیفۀ خطیب جمعه ارشاد و دعوت است تا کارهای اصلاح شود. [همان: ۱۶/۹۹]
«باید مردم را بیدار کنید که امروز شما دشمن زیاد دارید.» [همان: ۱۶/۹۸]
امام جمعه نزد خدا مسئول است تا محتوای اصیل صدر اسلام را احیاء کند. [همان: ۱۷/۳۹]
امام جمعه حق دخالت در امور و کارهای دولتی را ندارد، این موجب بی‌نظمی می‌شود. کار او نظارت و ارشاد است. و اگر مشکلی دید، اول گوش‌زد می‌کند و تذکر می‌دهد. اگر طرف مقابل گوش نداد، به مقام مافوق او مراجعه کند. آن‌ها هم گوش ندادند، به مرجع بالاتر تا «جایی که گوش بدهند.» مسئولیت کارها با امام جمعه نیست. او مسئول اجتماع مردم و توجه‌دادن آنان به امور مسلمانان و شریک‌کردن آنان در امور است. کناره‌گیری، دخالت‌نکردن در امور مسلمانان، عزلت‌گزینی در اسلام نیست. [همان: ۱۷/۴۰ ـ ۴۱]
فکر می‌کنم، سخن به قدر کافی روشن است.

امام جمعه وظیفۀ فریادزدن ندارد، بلکه وظیفۀ او مشارکت‌دادن مردم در امور اجتماع است و نسبت به مشکلات محلی هم باید راه طولانی را برود و اگر نشد، علنی کند. این راهی است که بنده در طول این مدت در رابطه با مشکلات لواسان رفته‌ام و خسته هم نمی‌شود.
و الله الموفق و المعین.

 

حجت‌الاسلام والمسلمین سید سعید لواسانی

۹. برگزارى جلسات قرآنى

نشست‏‌هاى قرآنى با محوریت تلاوت آیات با صوتى خوش و ارائه مفاهیم دقیق و مناسب مردم، یکى از راهکارهاى گرویدن جوانان به قرآن است. این راهکار با اخلاص قاریان و بانیان جلسات می‌تواند رونق بیشترى یابد. تأکید روایات بر تلاوت روزانه بیش از ۱۰ آیه[۱] و یا اهتمام بسیارى از بزرگان بر تلاوت یک جزء یا بیشتر از قرآن، نشان از تأثیر تلاوت بر شخصیت انسان دارد.

توصیه امام خمینى‏«رحمه الله» در این زمینه چنین است: «فرزندم ! به قرآن، این کتاب معرفت آشنا شو اگر چه با قرائت آن، و راهى از آن به سوى محبوب باز کن و تصور نکن قرائت بدون معرفت اثرى ندارد که این وسوسه شیطان است».[۲]