حکمت و فلسفه وضو

 

چون بنده سعادتمند از این ندای اذان اندکی هوشیار گردید و متوجه نماز شد، اول او را به پاکیزه کردن خود امر می‌فرماید، که بی‌ادبانه داخل مجلس بزرگواران نمی‌توان شد. لذا امر کرده‌اند او را که به بیت‌الخلأ درآید و کثافت‌های ظاهری را از خود دور گرداند. در ضمن دعاهایی که از ائمه در آداب خلوت وارد شده تعلیم او کرده‌اند که چنان‌که این نجاست‌های ظاهری مانع قرب است تلویثات معنوی که از گناهان و اخلاق به هم رسیده بیشتر مانع است، لهذا در آن حالت استعاذه از شیطان و طلب مغفرت از گناهان می‌نماید که خدا به فضل خود او را از ارجاس صوری و معنوی پاک گرداند.

پس بار دیگر او را در مقام تطهیر می‌آورند که دو دست‌ها و پاها و سر را که در حالت نماز در اکثر افعال به کار می‌فرماید پاکیزه گرداند. و در آن ضمن از دعاهای منقوله او را آگاه گردانیده‌اند که این اعضا نجاست‌های معنوی به سبب گناهان به هم رسانیده و استحقاق عقوبت‌های عظیم حاصل کرده‌اند پس باید در این وقت از خدا پاکیزگی معنوی را طلبید و در این ضمن او را متنبه می‌سازند که باید عبادت کرد تا خود را از این عقوبات برهانی پس شوق عبادت زیاده می‌شود و بعضی از شهوات و علایق شکسته می‌گردد لهذا در وقت شستن صورت می‌گوید:«خداوندا! چون تو فرموده‌ای که در روز قیامت بعضی از روها سیاه خواهد بود و بعضی‌ سفید و نورانی پس خداوندا! روی مرا در آن روز سفید گردان و سیاه مگردان!» چون دست راست را می‌شوید به یاد می‌آورد که خدا فرموده در روز قیامت نامه نیکوکاران را به دست راست ایشان می‌دهند و نامه مجرمان را به دست چپ پس از خداوند خود می‌طلبد که نامه او را به دست راست او دهد و برات مخلّد بودن بهشت را به دست چپ او دهد و حساب وی را آسان کند. در وقت شستن دست چپ دعا می‌کند:« خدایا! نامه اعمال مرا به دست چپ من مده و دست مرا در گردن غل مکن و مرا از جامه‌های آتش نجات ده»

چون مسح سر می‌کند از خدا می‌طلبد که رحمت‌های خود را بر سر من فرو ریز، که سراپای مرا فرو گیرد!» چون مسح پا می‌کند به یاد می‌آورد که با این پاها بر صراط می‌باید گذشت و در آن روز پاهای بسیار از صراط خواهد لغزید پس ثبات بر صراط را از خدا می‌خواهد و طلب می‌نماید که خدا او را توفیق دهد تا با پاها همیشه تحصیل رضای الهی نماید چون چنین وضویی ساخت موافق احادیث معتبره گناهان این اعضا آمرزیده می‌شود پاکیزه صورت و معنی می‌گردد و قابل قرب می‌شود از آن غفلت‌ها پاره‌ای هوشیار می‌گردد ظاهر خود را به بوهای خوش معطر می‌سازد و باطن خود را به نورانیت صحیحه منور می‌گرداند. چون در حدیث وارد شده که در خانه‌ای که سگ یا شراب یا صورت در آن خانه است مَلَک داخل نمی‌شود پس سگ ظاهر را از ساحت خانه خود دور می‌گرداند و سگ نفس اماره و شیطان را از ساحت ضمیر خود می‌راند و شراب ظاهر را از خانه و شراب مستی معنوی که غفلت و شهوت است از سر به در می‌کند و صورت‌های شراب ظاهر را از در و دیوار خانه محو می‌نماید و در و دیوار خاطر را از غیر خدا و محبت‌های ایشان مصفا می‌سازد و متوجه بارگاه قرب می‌شود.

منبع: عین الحیات مجلسی ۶۹/۷۰

حکمت و فلسفه اذان

 

الله اکبَر:‌ اول مرتبه اذان را برای تنبیه غفلت زدگان به وادی حیرت مقرر ساخته‌اند که اول در تکبیر بزرگواری خداوند را به یاد ایشان بیاورند، تا آنکه غیر خدا از منظورات ایشان در نظرشان حقیر شود، چون در عین غفلتند، چهار مرتبه بر ایشان می‌خوانند که شاید متنبّه شوند و بدانند که چون خداوند ایشان در رتبه جلال و عظمت از همه چیز عظیم‌تر است؛ بلکه از آن بزرگوار‌تر است که عقل‌ها به کُنه ذات مقدس او توانند رسید. پس چنین بزرگواری را اطاعت نمودن و عبادت کردن، واجب و لازم است.

اَشهَد أن لا اله الاّ الله: بعد از آن، شهادت به وحدانیت الهی را بر گوش ایشان می‌خوانند تا بدانند که به غیر او خداوندی ندارند و یگانه در جمیع کمالات و صفات است؛ پس چاره‌ای جز توسل به جناب اقدس او نیست و او را به یگانگی و اخلاص باید پرستید.

أشهَد أنّ محَمّدا رَسولُ الله: دیگر به گوش دل ایشان می‌رسانند که چنین خداوند عظیم به ایشان یگانه پیغمبری فرزانه فرستاده، پس باید عبادت را به طوری که پیغمبر آورده و به شرایطی که او امر فرموده، به جا آورند.

حَیّ عَلی الصلوه حَیّ علی الفلاح: بعد از تمهید این مقدمات، از جانب خدا ایشان را ندا می‌کنند و به خوان انعام و اکرام الهی می‌خوانند که: بشتابید و مسارعت نمایید به سوی نماز! پس عظمت نماز را در نظر ایشان جلوه می‌دهند که بشتابید به امری که باعث فلاح و رستگاری دنیا و آخرت است.

حَیّ علی خَیرِ العَمَل:  دیگر عظیم‌تر از آن را یاد می‌کند که بشتابید به عملی که بهترین اعمال و عبادات است.

الله اکبَر، لا اله الّا الله:  دیگر باره خدا را به عظمت و جلال و یگانگی یاد می‌کنند که: ای غافلان! مخالفت چنین خداوندی که بر همه چیز قادر است و یگانه و معارض و شریکی ندارد روا نیست.

 این ندا را مؤذنان ظاهر به گوش سر می‌خوانند و آنان که دیده ایمان و یقینشان شنوا گردیده و نداهای روحانی را نیز به گوش دل می‌شنوند.

چنان‌که نقل شده است وقت هر نماز که می‌شود منادی از جانب رب‌العزّه ندا می‌کند :« ای گروه مؤمنان! برخیزید و آتش‌های گناهان را که بر پشت خود افروخته‌اید به نور نماز فرو نشانید و خاموش گردانید.»

منبع: عین‌الحیات، مجلسی ۶۷ /۶۸