شرحی بر مناجات شعبانیه

مناجات شعبانیه مناجات بسیار معروفی است. کسانی که این مناجات را خوانده و به مضامین عالی آن پی برده‌اند آن را بسیار عزیز و محترم می‌دانند و به خاطر همین مناجات شعبانیه است که با ماه شعبان انس می‌گیرند. و حتی منتظر و مشتاق آمدن این ماه هستند.

در مناجات شعبانیه مطالب زیادی در مورد کیفیت معامله بندگان با خدای جل جلاله آمده است و این مناجات به خوبی نحوه درخواست کردن از خدا آداب دعا کردن و طلب آمرزش نمودن از خدا را بیان می‌کند و در آن استدلالات لطیفی که با راز و نیاز و مناجات با خدا مناسب است برای امیدوار شدن به درگاه لطف و رحمت خداوند آمده است و این مناجات مفاهیمی مثل قرب و لقای خداوند و دیدار با او را به صورت آشکار و واضح تبیین می‌نماید تا شبهات سالکان و شک‌های منکران و وحشت اهل شک برطرف شود. بنا به تفسیر یک عارف بزرگ:« مناجات شعبانیه اشاره ای است به معرف نفس و معرفت نفس راه شناخت و معرفت خداست.»

اشاره به چند فراز از مناجات شعبانیه

خلاصه کلام اینکه یکی از مهم‌ترین کارها در ماه شعبان خواندن مناجات شعبانیه است. جتی بر شخص سالک واجب است که بعضی از فرازهای آن را به خاطر سپرده و در تمامی طول سال بخواند و در قنوت‌های نمازهای خود و در دیگر حالات عرفانی‌اش به وسیله این فرازها با خدا به مناجات و راز و نیاز بپردازد. و هنگام خواندن این فراز غافل نبوده و با توجه کامل بخواند:

«وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِیَاءِ نَظَرِهَا إِلَیْکَ حَتَّى تَخْرِقَ أَبْصَارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ إِلَى مَعْدِنِ الْعَظَمَهِ وَ تَصِیرَ أَرْوَاحُنَا مُعَلَّقَهً بِعِزِّ قُدْسِکَ»

« و دیده‌های دلمان را به نور توجه آن به سوی خود روشن گردان تا دیده‌های دل پرده‌های نور را پاره کند و به محزن اصلی بزرگی و عظمت برسد و ارواح ما آویخته به عزت مقدست گردد.»

و بیاندیشد و خوب فکر کند آیا واقعا قلب او چنین چشمی دارد که به وسیله آن بتواند آن نور را درک کند؟ پرده‌های نور یا همان حجب النور چیستند؟ و آن چیزی که در پس این پرده‌هاست و به عنوان معدن عظمت توصیف شده، چیست؟

درک معنای دعا و مناجات

خواندن دعا فقط به این نیست که کلماتی را خوانده و جملاتی را بگوید. آن کسی که با خدا مناجات می‌کند باید بداند که در مناجاتش چه می‌گوید و از پروردگار خود چه می‌خواهد. در مورد انسانی که نمی‌داند در مناجات و راز و نیازش از خداوند چه چیزی خواسته، درست نیست که بگوییم او درخواست فلان چیز را کرده بلکه درست این است که بگوییم او الفاظی را بر زبان جاری ساخته است و کسی که تنها به خواندن الفاظی از دعا و مناجات بسنده می‌کند دعاکننده نیست.

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:« اَمَّن یُّجیبُ المُضطَرَّ اِذا دَعاهُ وَ یَکشِفُ السُّوءَ..»« یا کسی که دعای مضطر را اجابت می‌کند و گرفتاری را برطرف می‌سازد.»(سوره نمل آیه ۶۲)

و همچنین فرمود:«ادعونی أستجب لکم» «بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را.»(سوره غافر آیه ۶۰)

و فرمود:«إنَّ اللهَ کَانَ بِکُم رَحیماً» «خداوند نسبت به شما مهربان است.»(سوره نسا آیه ۳۲)

اما در هیچ کجای قرآن نفرموده است که الفاظی را بخوانید.

در هر صورت مناجات شعبانیه یکی از بزرگ‌ترین مناجات‌ها است و این مناجات نعمتی بزرگ از برکات خاندان حضرت محمد صل الله علیه و اله است که تنها صاحبدلان و آگاهان قدر آن را می‌دانند:«لِمَن کانَ لَه أوْ أَلقی السَّمعَ وَ هُوَ شَهید»(سوره ق آیه ۳۷) و افراد بی‌خبر و غفلت زده نمی‌توانند و قادر نیستند که فواید و انوار درخشان این مناجات را درک کنند.

قدر نعمت مناجات

قسم به جان خود می‌خورم که بیشتر مردم قدر و ارزش نعمت مناجات را نمی‌دانند. مناجات شعبانیه از علوم و معارف والایی سرچشمه گرفته که فقط اهل آن یعنی اولیای خدا که از راه کشف و شهود به آن رسیده‌اند می‌توانند پی به مقام و ارزش آن ببرند و یکی از بهترین نعمت‌های اخروی که هیچ یک از نعمت‌های دنیایی را نمی‌توان با آن مقایسه کرد رسیدن به این معارف از راه مکاشفه می‌باشد.

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در این فرمایش خویش اشاره به این موضوع کرده و فرموده‌اند : « اگر مردم پی به فضیلت معرفت و شناخت خدا می‌بردند دیگر به زرق و برق زندگی دنیا که در اختیار دشمنان ماست خیره نمی‌شدند و دنیا در پیش چشم آنها از خاکی که بر روی آن قدم می‌گذارند بی‌ارزش‌تر می‌شد و با داشتن معرفت خدا همانند کسی که در بوستان‌های بهشت با اولیای خدا همصحبت است از زندگی لذت می بردند.»

المراقبات ۱۹۲/۱۹۵