فضیلت ماه ذیقعده

ماه ذیقعده نخستین ماه از ماه‌های حرام بوده و جنگیدن با کافران در این ماه حرام است. خردمند می‌فهمد که منظور از این جنگ جنگ با خداوند و مخالفت با فرامین و دستورات الهی می‌باشد. بنابراین ای نفس! تلاش کن تا در این ماه‌های حرام بیش از سایر ماه‌ها دل و بدنت را نگهداری و عملی خلاف احکام الهی انجام مده بلکه به قضای خداوند و بلایا و رنج‌هایی که از قضای الهی سرچشمه می‌گیرد راضی و خوشنود باش.

احترام ماه ذیقعده به خاطر اینکه خداوند جنگ با کفار را در آن حرام کرده بیشتر از دیگر ماه‌ها است پس با اطاعت از دستورات خدا و با به دست آوردن رضایت و خشنودی او حرمت این ماه را نگاه‌دار زیرا خداوند شکور است و به وسیله خشنودی خودش از تو، از رضایتمندی و خشنودی تو، سپاسگزاری و تشکر می‌نماید و اگر می‌دانستی که شرافت رضایت و خشنودی خدا تا به چه حد و درجه‌ای است از بذل و بخشش جان خود در راه به دست آوردن آن دریغ نمی‌کردی و حاضر بودی که کشته شوی و تکه تکه گردی اما این شرافت را از دست ندهی.

معنای رؤیت شب قدر

رؤیت و دیدن شب قدر به معنی دیدن وقایع و اتفاقاتی است که در این شب رخ می‌دهد، یعنی فرود آمدن «امر» به زمین. همان‌گونه که در این شب برای حضرت مهدی علیه السلام آشکار می‌گردد.

خداوند بین عالم ارواح و عالم اجسام، عالمی دارد به نام عالم «مثال و برزخ». این عالم عالمی است که بین دو عالم ارواح و اجسام قرار گرفته نه مثل عالم اجسام تنگ و تاریک است و نه مثل عالم ارواح وسیع. زیرا عالم ارواح کدورت ماده و تنگی در مقدار و شکل را ندارد و عالم اجسام مقید به ماده و شکل می‌باشد.

 اما عالم مثال عاری از ماده اما در قید و بند صورت و اندازه است و خود شامل عالم‌های زیادی می‌باشد. هر موجودی در عالم مثال دارای شکلی است که این شکل با شکل آن موجود در عالم اجسام تفاوت دارد و موجودات در عالم مثال، بعد از اینکه در دو عالم اول به وجود آمدند به وجود می‌آیند آن هم به گونه‌ای که مناسب و لایق آن دو عالم باشد بلکه منشأ هر موجودی در عالم مثال از خزائن و گنجینه‌های الهی است که در قرآن به آن اشاره شده:

«وَ إنْ مِنْ شَیْءٍ إلَّا عِنْدِنا خَزائِنُهُ» «و خزائن همه چیز تنها نزد ماست.»

و از عالم مثال به سوی هر جسمی در عالم اجسام بهره‌ها نازل می‌شود و واسطه این نزول هم فرشتگان هستند.

در احادیث آمده است که« تمامی رزق و روزی سالانه و اجل موجودات در شب قدر به زمین فرود می‌آید.» این موضوع برای کسی که خلیفه خدا بر روی زمین است آشکار می‌گردد. به این آشکار شدن نزول امر توسط ملائکه برای آن حضرت، «رؤیت شب قدر» می‌گویند و تنها اهل آن هستند که به لذت این کشف و مشاهده نزول امر و فرود ملائکه و فرشتگان نایل می‌شوند و شاید آن جیزی که به حضرت ابراهیم علیه السلام از ملکوت آسمان‌ها و زمین نشان دادند همین بوده است.

که خداوند می‌فرماید: «و این چنین ملکوت آسمان‌ها و زمین را به ابراهیم نشان دادیم تا اهل یقین گردد.»

۱. سوره حجر آیه ۲۱

۲. سوره انعام آیه ۷۵

۳. المراقبات، ۳۲۰

اعمال مهم ماه شعبان

یکی از مهم‌ترین اعمال در ماه شعبان این است که تا آنجا که می‌تواند و مناسب حالش است روزه بگیرد و حتی اگر توانست و چیزی مانع روزه گرفتنش نشد همه ماه غیر از یک یا دو روز  آخر آن را روزه بگیرد تا بین این ماه و ماه رمضان فاصله‌ای بیاندازد. اما اگر نمی‌تواند کل ماه را روزه بگیرد مقدار زیادی از روزهای آن را روزه بگیرد تا وارد دعوت پیامبر خدا صل الله علیه و آله شود.

روایات مفصلی در مورد پاداش روزه گرفتن در هر روز از ماه شعبان وارد شده اما من در اینجا تنها به ذکر یک روایت اکتفا می‌کنم.

«شیخ صدوق» در کتاب «من لا یحضره الفقیه» از «حسین بن محبوب» و او از «عبدالله بن حزم ازدی» روایت کرده است که: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می‌فرمود:« هر کس یک روز از ماه شعبان را روزه بگیرد بهشت بر او واجب می‌شود هر کس دو روز از ماه شعبان را روزه بگیرد خداوند در هر شبانه روز با دیده رحمت به او نگاه می‌کند و در بهشت هم به او با دیده رحمت نظر می‌کند و هر کس سه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد خدا را در عرش و در بهشت او زیارت می‌کند.»

«سید بن طاووس» در کتاب اقبال درباره زیارت خدا در عرش اینگونه بیان کرده است که:« شاید منظور از زیارت خدا در عرش این است که عده‌ای از بهشتیان صاحب مقامی در عرش هستند که هر کس به این مقام برسد می‌گویند که به زیارت خدا نایل آمده همان‌گونه که خداوند کعبه شریف را خانه و حرم خویش خواند و هر کس قصد زیارت خانه خدا را بکند قصد خدا را کرده است.»

یکی دیگر از اعمال مهم در ماه شعبان صلواتی است که باید در هر روز هنگام ظهر فرستاده شود.

یکی دیگر از اعمال ماه شعبان نمازها و دعاهایی است که باید در شب‌های آن خوانده شود. این نمازها به صورت مفصل در کتاب اقبال سید بن طاووس آمده است. شخص سالک باید تمامی تلاش خود را برای انجام دادن این اعمال به کار گیرد و هنگام انجام این اعمال در افکار و اذکار خود بانشاط باشد و هر کدامشان که مهم‌تر بوده و بر دیگری رجحان داشت را اولویت داده و همان را انجام بدهد و بداند که عامل به این اخبار باید از راه مسامحه عمل کند.

به نظر من بهتر است شخص سالک اعمالی را انجام بدهد که هم آسان‌ترند و هم سبک‌تر تا عملش بانشاط‌تر باشد و بتواند با توجه به حالش به عبادات روزمره‌اش هم برسد.

یکی دیگر از اعمال مهم در ماه شعبان که در کتاب اقبال آمده عمل به این فرمایش حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام است که فرمود: پیامبر خدا صل الله علیه و آله فرمودند:« در هر پنجشنبه از ماه شعبان آسمان‌ها را تزیین می‌کنند سپس فرشتگان خدا عرض می‌کنند خداوندا! روزه‌دار این روز را بیامرز و دعایش را اجابت فرما. بنابراین هر کس در آن روز دو رکعت نماز به جای بیاورد در هر رکعت یک مرتبه سوره فاتحه و صد مرتبه سوره «قل هو الله احد» بخواند، و بعد از دادن سلام صد مرتبه بر پیامبر خدا صل الله علیه و آله صلوات بفرستد، خداوند هر خواسته دینی یا دنیایی که داشته باشد برایش برآورده می‌سازد و هر کس یک روز از ماه شعبان را روزه بگیرد خداوند بدن او را بر آتش جهنم حرام می‌کند.»

المراقبات ۱۹۵/۱۹۹

شرحی بر مناجات شعبانیه

مناجات شعبانیه مناجات بسیار معروفی است. کسانی که این مناجات را خوانده و به مضامین عالی آن پی برده‌اند آن را بسیار عزیز و محترم می‌دانند و به خاطر همین مناجات شعبانیه است که با ماه شعبان انس می‌گیرند. و حتی منتظر و مشتاق آمدن این ماه هستند.

در مناجات شعبانیه مطالب زیادی در مورد کیفیت معامله بندگان با خدای جل جلاله آمده است و این مناجات به خوبی نحوه درخواست کردن از خدا آداب دعا کردن و طلب آمرزش نمودن از خدا را بیان می‌کند و در آن استدلالات لطیفی که با راز و نیاز و مناجات با خدا مناسب است برای امیدوار شدن به درگاه لطف و رحمت خداوند آمده است و این مناجات مفاهیمی مثل قرب و لقای خداوند و دیدار با او را به صورت آشکار و واضح تبیین می‌نماید تا شبهات سالکان و شک‌های منکران و وحشت اهل شک برطرف شود. بنا به تفسیر یک عارف بزرگ:« مناجات شعبانیه اشاره ای است به معرف نفس و معرفت نفس راه شناخت و معرفت خداست.»

اشاره به چند فراز از مناجات شعبانیه

خلاصه کلام اینکه یکی از مهم‌ترین کارها در ماه شعبان خواندن مناجات شعبانیه است. جتی بر شخص سالک واجب است که بعضی از فرازهای آن را به خاطر سپرده و در تمامی طول سال بخواند و در قنوت‌های نمازهای خود و در دیگر حالات عرفانی‌اش به وسیله این فرازها با خدا به مناجات و راز و نیاز بپردازد. و هنگام خواندن این فراز غافل نبوده و با توجه کامل بخواند:

«وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِیَاءِ نَظَرِهَا إِلَیْکَ حَتَّى تَخْرِقَ أَبْصَارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ إِلَى مَعْدِنِ الْعَظَمَهِ وَ تَصِیرَ أَرْوَاحُنَا مُعَلَّقَهً بِعِزِّ قُدْسِکَ»

« و دیده‌های دلمان را به نور توجه آن به سوی خود روشن گردان تا دیده‌های دل پرده‌های نور را پاره کند و به محزن اصلی بزرگی و عظمت برسد و ارواح ما آویخته به عزت مقدست گردد.»

و بیاندیشد و خوب فکر کند آیا واقعا قلب او چنین چشمی دارد که به وسیله آن بتواند آن نور را درک کند؟ پرده‌های نور یا همان حجب النور چیستند؟ و آن چیزی که در پس این پرده‌هاست و به عنوان معدن عظمت توصیف شده، چیست؟

درک معنای دعا و مناجات

خواندن دعا فقط به این نیست که کلماتی را خوانده و جملاتی را بگوید. آن کسی که با خدا مناجات می‌کند باید بداند که در مناجاتش چه می‌گوید و از پروردگار خود چه می‌خواهد. در مورد انسانی که نمی‌داند در مناجات و راز و نیازش از خداوند چه چیزی خواسته، درست نیست که بگوییم او درخواست فلان چیز را کرده بلکه درست این است که بگوییم او الفاظی را بر زبان جاری ساخته است و کسی که تنها به خواندن الفاظی از دعا و مناجات بسنده می‌کند دعاکننده نیست.

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:« اَمَّن یُّجیبُ المُضطَرَّ اِذا دَعاهُ وَ یَکشِفُ السُّوءَ..»« یا کسی که دعای مضطر را اجابت می‌کند و گرفتاری را برطرف می‌سازد.»(سوره نمل آیه ۶۲)

و همچنین فرمود:«ادعونی أستجب لکم» «بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را.»(سوره غافر آیه ۶۰)

و فرمود:«إنَّ اللهَ کَانَ بِکُم رَحیماً» «خداوند نسبت به شما مهربان است.»(سوره نسا آیه ۳۲)

اما در هیچ کجای قرآن نفرموده است که الفاظی را بخوانید.

در هر صورت مناجات شعبانیه یکی از بزرگ‌ترین مناجات‌ها است و این مناجات نعمتی بزرگ از برکات خاندان حضرت محمد صل الله علیه و اله است که تنها صاحبدلان و آگاهان قدر آن را می‌دانند:«لِمَن کانَ لَه أوْ أَلقی السَّمعَ وَ هُوَ شَهید»(سوره ق آیه ۳۷) و افراد بی‌خبر و غفلت زده نمی‌توانند و قادر نیستند که فواید و انوار درخشان این مناجات را درک کنند.

قدر نعمت مناجات

قسم به جان خود می‌خورم که بیشتر مردم قدر و ارزش نعمت مناجات را نمی‌دانند. مناجات شعبانیه از علوم و معارف والایی سرچشمه گرفته که فقط اهل آن یعنی اولیای خدا که از راه کشف و شهود به آن رسیده‌اند می‌توانند پی به مقام و ارزش آن ببرند و یکی از بهترین نعمت‌های اخروی که هیچ یک از نعمت‌های دنیایی را نمی‌توان با آن مقایسه کرد رسیدن به این معارف از راه مکاشفه می‌باشد.

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در این فرمایش خویش اشاره به این موضوع کرده و فرموده‌اند : « اگر مردم پی به فضیلت معرفت و شناخت خدا می‌بردند دیگر به زرق و برق زندگی دنیا که در اختیار دشمنان ماست خیره نمی‌شدند و دنیا در پیش چشم آنها از خاکی که بر روی آن قدم می‌گذارند بی‌ارزش‌تر می‌شد و با داشتن معرفت خدا همانند کسی که در بوستان‌های بهشت با اولیای خدا همصحبت است از زندگی لذت می بردند.»

المراقبات ۱۹۲/۱۹۵

فضیلت ماه شعبان

ماه شعبان ماهی است بسیار شریف، و برای سالکان الی الله، ماهی ارزشمند می‌باشد. یکی از شب‌های پرفضیلت قدر در آن قرار گرفته است. در این ماه مردی به دنیا می‌آید که خداوند به واسطه وجود او وعده یاری و پیروزی به تمامی اولیاء و پیامبران و برگزیدگان مظلوم خویش از آن زمان که حضرت آدم علیه السلام به زمین فرود آمده داده است که: «زمین را بعد از آنکه مملو از ظلم و جور شده آکنده از عدل و داد می‌سازد.»

در شأن و فضیلت این ماه همین بس که ماه پیامبر خدا صل الله علیه و آله می‌باشد و پیامبر خدا صل الله علیه و آله درباره آن فرمود:«شعبان شهری، رحم الله من أعانتی علی شهری» «ماه شعبان ماه من است، خداوند بیامرزد کسی که مرا در ماه من یاری کند.»

کسی که به قدر و منزلت این دعوت بزرگ پی ببرد، باید سعی و تلاش کند که خود را در صف دعوت‌شدگان جای دهد و مشمول این دعوت گردد. حضرت امیرمؤمنان امام علی علیه السلام جانشین پیامبر خدا صل الله علیه و آله و برادر آن حضرت فرمودند:«از زمانی که این ندا را از منادی پیامبر خدا صل الله علیه و آله شندیم دیگر روزه ماه شعبان را ترک نکردم، بنابراین از این پس هم دیگر روزه ماه شعبان را از دست نخواهم داد و تا آن زمان که زنده‌ام ماه شعبان را روزه می‌گیرم اگر خداوند بخواهد.»

اینها مطالبی درباره فضیلت روزه در ماه شعبان بود اما یاری دادن به پیامبر خدا صل الله علیه و آله جهات دیگری مثل خواندن نماز دادن صدقه و راز و نیاز با خدا وهمه راه‌های خیر دیگر را هم شامل می‌شود.

المراقبات ۱۹۱/۱۹۲