آداب عقیقه

علاّمه مجلسى در حلیه المتّقین فرموده: بدان که عقیقه فرزند مستحب موکّد است، براى کسیکه قادر بر آن باشد، و بعضى از علما واجب میدانند، و بهتر است روز هفتم واقع شود، و اگر تا بلوغ طفل تأخیر کند بر پدر مستحبّ است، و پس از بلوغ تا آخر عمر بر خودش مستحبّ است.
و در احادیث معتبر بسیارى وارد شده: عقیقه بر کسیکه داراى فرزند شود واجب است.
و در احادیث بسیارى نقل شده: هر فرزندى در گرو عقیقه است، یعنى اگر انجام نگیرد، در معرض مردن و انواع بلاهاست.
از حضرت صادق علیه السّلام نقل شده: عقیقه بر کسیکه توانگر باشد لازم است، و کسیکه تهیدست است پس از توانگرى انجام دهد، اگر هم توانگر نشد بر او تکلیفى نیست و اگر براى او عقیقه نکنند، تا زمانى براى او قربانى کنند، قربانى از عقیقه کفایت میکند.
در حدیث دیگرى نقل شده: از آن حضرت پرسیدند: ما براى عقیقه دنبال گوسفند رفتیم ولى نیافتیم، چه میفرمایید قیمتش را تصّدق کنیم؟ فرمود: طلب کنید تا بیابید.
خدا خوراندن طعام و ریختن خون را دوست دارد.
در حدیث دیگرى آمده: پرسیدند آیا فرزندى که در روز هفتم بمیرد، میباید عقیقه‏ اش کرد؟ فرمود: اگر پیش از ظهر بمیرد عقیقه ندارد، و اگر بعد از ظهر بمیرد عقیقه کنند.
در حدیث معتبرى از عمر بن یزید نقل شده: خدمت آن حضرت عرض کرد: نمیدانم پدرم براى من عقیقه‏ کرده یا نه؟ فرمود: عقیقه کن.
پس او در پیرى عقیقه کرد.
در حدیث حسن از آن حضرت نقل شده: فرزند را در روز هفتم ولادت‏ نام میگذارند و عقیقه میکنند، و سر میتراشند، و موى سرش را با نقره وزن میکنند، و آن نقره را تصدق میدهند، و پاى و ران عقیقه را براى قابله‏اى که در زایمان زن کمک کرده میفرستند.
و باقى را به مردم اطعام میکنند و تصدّق میدهند.
در حدیث موثّق دیگرى فرمود: هرگاه پسرى یا دخترى براى تو متولّد شود، در روز هفتم گوسفندى یا شترى عقیقه میکنى، و او را نامگذاری کن، و سرش را در روز هفتم بتراش، و به سنگینى موى سرش طلا یا نقره تصّدق بده.
در حدیث دیگرى وارد شده: ربع گوسفند را به قابله‏ میدهد، و اگر بیقابله زایمان کرده آن را به مادر میدهد، که به هرکه خواست ببخشد، و دست‏کم به ده مسلمان بخوراند، و هرچه زیادتر باشد بهتر است، و خود از گوشت عقیقه نخورد، و اگر قابله زنى یهودى باشد قیمت ربع گوشت گوسفند را به او بدهد.
و در روایت‏ دیگرى وارد شده: به قابله ثلث گوسفند را میدهند، و مشهور میان علما آن است که باید عقیقه شتر یا گوسفند یا بز باشد.
از حضرت‏ باقر علیه السّلام نقل شده: رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم در روز ولادت در گوش حسنین علیهما السّلام اذان گفتند و حضرت فاطمه علیها السّلام روز هفتم براى آنان‏ عقیقه کرد، و پاى گوسفند را با یک اشرفى به قابله دادند.
عقیقه اگر شتر باشد باید پنج ساله یا در شش یا بیشتر باشد، و اگر بز یک سال‏ یا در دو یا بیشتر، و اگر گوسفند باشد دست‏کم شش‏ماهه یا در هفت ماه باشد، و اگر هفت ماه تمام باشد بهتر است، و باید بیضه‏اش را نکشیده باشند، و نیز بهتر آن است که آن را نکوبیده باشند، و باید مغز شاخش شکسته، و گوشش بریده، و زیاد لاغر، و کور و بسیار لنگ که‏ راه رفتن برایش دشوار باشد، نباشد.
اما در حدیث معتبرى از حضرت صادق علیه السّلام نقل شده: عقیقه از باب قربانى نیست، هر گوسفندى که باشد خوب است.
هدف گوشت است هرچه فربه‏تر باشد بهتر است.
و مشهور میان علما آن است که مستحب است عقیقه‏ پسر نر باشد، و عقیقه دختر ماده، و گمان فقیر این است که براى هر دو موافق بسیارى از احادیث معتبر گوسفند نر بهتر است و برای هر دو گوسفند ماده هم خوب است.
و مستحبّ است پدرومادر از گوشت عقیقه نخورند، بلکه بهتر آن است، از طعامى که در آن پخته‏ باشند نیز نخورند، و خوردن مادر کراهتش بیشتر است.
و بهتر این است که عیال پدر و مادر هم که در خانه ایشان میباشند، از آن‏ گوشت طعام نخورند، و مستحبّ است بپزند، و خام تصّدق نکنند، و کمترینش آن است که با آب نمک بپزند، بلکه احتمال دارد این‏ گونه پختن بهتر باشد، و اگر خام هم تصدّق کنند خوب است، و اگر حیوان عقیقه پیدا نشود، تصدّق قیمتش فایده ‏اى ندارد، بلکه باید صبر کنند تا پیدا شود، و شرط نیست جماعتى که به خوردن عقیقه حاضر میشوند فقیر باشند، اما خوراندن به صالحان و فقرا بهتر است، انتهى.
فقیر گوید: مشهور کراهت شکستن استخواهنهاى عقیقه است، و روایت:

یُکْسَرُ عَظْمُها وَ یُقْطَعُ لَحْمُها وَ تَصْنَعُ بِها بَعْدَ الذِّبْحِ ما شِئْتَ

استخوانش شکسته شود، و گوشتش بریده گردد، و پس از ذبح آنچه خواهى انجام میدهى.

منافات با کراهت ندارد.
صاحب جواهر فرموده: اما آنچه بین مردم عراق مشهور شده که پیچیدن استخوانهاى آن، در پارچه‏اى سپید و دفن کردن آن‏ مستحبّ است نصّى بر آن نیافتم، و اللّه العالم

دعای عقیقه

بیست‏ و پنجم: روایت شده: وقت کشتن گوسفند عقیقه [گوسفندى که براى نوزاد و قربانی میکنند] این دعا را بخواند: بسم اللّه و باللّه، اللّهمّ عقیقه عن فلان (نام او را بگوید) لحمها بلحمه، و دمها بدمه و عظمها بعظمه، اللّهمّ اجعلها وقاء لال محمّد علیه و اله السّلام.
و در حدیث دیگرى فرمود که این دعا را بخواند:

یا قَوْمِ اِنّى بَرىٌ مِمّا تُشْرِکُونَ اِنّى وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذى فَطَرَ السَّمواتِ وَالاَْرْضَ حَنیفاً مُسْلِماً وَ ما اَنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ اِنَّ صَلوتى وَ نُسُکى وَ مَحْیاىَ وَ مَماتى لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ لا شَریکَ لَهُ وَ بِذلِکَ اُمِرْتُ وَ اَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ اَللّهُمَّ مِنْکَ وَ لَکَ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَاللَّهُ اَکْبَرُ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ مِنْ فُلانِ بْنِ فُلانٍ

اى قوم از آنچه شما شریک خدا قرار میدهید بیزارم، من متوجه نمودم رویم را به جانب کسیکه آسمانها و زمین را آفرید با خلوص و از سر تسلیم، و من از شرک ورزان نیستم.
به درستى که نمازم‏ و عبادتم و زندگیام و مرگم براى خداست، پروردگار جهانیان، شریکى ندارد، به این حقیقت امر شدم و من از مسلمانانم، خدایا از تو و براى تو، به نام تو و به تو، و خدا بزرگ‏تر است، خدایا درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد، و از فلان فرزند فلان بپذیر.

و نام فرزند را بگوید سپس ذبح کند.