حکمت القاب و اوصاف معصومین (علیهم السلام)

نه تنها عبادات، بلکه القاب و اوصاف معصومین (علیهم السلام) نیز حکمتی غیر از آن معانی ظاهری دارد. ما موظفیم این کلمات را بر زبان جاری کنیم؛ اما باید به دنبال این باشیم که باطن این کلمات و حکمت این عبارات و الفاظ چیست؟

شخصی از امام صادق (علیه السلام) سؤال کرد: چرا رسول خدا را ابوالقاسم می‏گویند؟ فرمود: برای اینکه آن حضرت فرزندی داشت به نام «قاسم» و چون پدر قاسم بود از این جهت به رسول خدا، «ابوالقاسم» می‏گفتند. راوی عرض کرد: این معنا را من می‏دانم؛ کمی روشنتر بیان کنید که چرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله ) را ابوالقاسم می‏گویند؟ حضرت فرمود: چون علی‏ بن ابی‏طالب (علیه السلام) قسیم الجنّه والنّار است، «قاسم» است؛ یعنی قسمت‏ کنندهٴ بهشت و جهنم است. در قیامت آن حضرت به اذن خدا جهنمی‏ ها را به جهنم و بهشتی‏ ها را به بهشت فرا می‏خواند. پس علی (علیه السلام) قاسم است. و چون خداوند متعال علی‏ بن ابی‏طالب (علیه السلام) را در همان دوران کودکی به دامان پیامبر منتقل کرد و از همان طفولیت رسول خدا معلم و علی‏ بن ابی‏طالب (علیه السلام)شاگرد پیامبر بود و از آنجا که هر شاگردی فرزند استاد است و استاد حق پدری بر او دارد، پس د اوست. از این رو پیامبر را «ابوالقاسم» می‏نامند، این معنا و تفسیر برای ابوالقاسم از حکمت این کنیه است. و هر کسی نمی‏تواند بفهمد و معنا کند.

بنابراین، آنچه در تعبیرات معصومین (علیهم السلام) به عنوان الفاظ عبادات آمده این است که آن حضرات، به اندازهٴ فکر ما سخن گفته ‏اند، نه این که حکمت و حقیقت نماز همین باشد که ما می‏خوانیم؛ بلکه پشت پردهٴ این الفاظ و معانی و مفاهیم، حقایقی است. ولی اگر فکر را توسعه دادیم، آنگاه از پشت پرده و ماورای این الفاظ مطالب دیگری را هم کم و بیش می‏فهمیم. چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «إنّا معاشر الأنبیاء أُمرنا أن نکلّم الناس علی قدر عقولهم» ما موظفیم با مردم به اندازه فکر آنها سخن بگوییم. ولی هر کس به اندازه فکر خود می‏فهمد.

منبع :
حکمت عبادات  صفحه ۳۴ و ۳۵

نماز خاموش کننده آتش

رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره نماز فرموده‌اند:« ما من صلاهٍ یحضر وقتها الّا نادی ملکٌ بین یدی الناس ایّها النّاس قُوموا الی نیرانکم التی أوقدْتموها علی ظهورکم فاطفئوها بصلاتکم»
وقت هر نمازی که فرا می‌رسد فرشته‌ای به مردم می‌گوید: ای مردم؛ برخیزید آن آتش‌هایی که پشت سر خود روشن کرده‌اید با نماز خاموش کنید.
ناروایی را که مرتکب شدیم سخن بدی را که گفتیم بیراهه‌ای را که رفتیم از ما جدا و دور نیست همه اینها آتش‌هایی است که با دست خود روشن کرده‌ایم و بر دوش حمل می‌کنیم و نمی‌دانیم که خروارها آتش بر دوش ماست!
حتی خود انسان آتش و هیزم افروخته می‌شود:« و أمّا القاسطون فکانوا لجهنّم حَطَباً» آنها که اهل قَسط و ظلم هستند خود هیزم جهنم‌اند و به صورت آتش و هیزم افروخته‌ای مجسم می‌شوند.
اگر خداوند با اهل قِسط و عدل دوست است با اهل قَسط و ظلم نیز دشمن است. بسیاری از کارهای ما به صورت آتشی بر دوش ما انباشته شده است؛ اما احساس نمی‌کنیم. معلوم می‌شود اگر کسی نماز خواند نه تنها بعد از نماز گرفتار گناه نمی‌شود؛ بلکه آتش‌هایی را هم که قبلاً روشن کرده است خاموش می‌کند.
نماز نهر روان و چشمه کوثری است که هم آتش‌های گذشته را خاموش می‌کند و هم نمی‌گذارد انسان بعدها گرفتار آتش شود. هم جلو بدی‌ها را می‌گیرید و هم بدی‌های گذشته را از بین می‌برد. این خاصیت نماز است که در قرآن کریم بدان اشاره شده:«إنّ الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر و لذکر الله اکبر و الله یعلم ما تصنعون»

منابع:
۱- من لا یحضر، ج ۱ ص ۲۰۸ ح۶۲۴
۲- سوره جن آیه ۱۵
۳- سوره عنکبوت آیه ۴۵
۴- حکمت عبادات، آیه الله جوادی آملی ص ۱۱۲

حکمت سلام نمازگزار

یکی از عرفای بزرگ اسلام سخنی دارد که در کتاب سرّ الصلاه امام خمینی (ره) هم آمده است. وی می‌گوید: کسی که در نماز حواسش پیش غیر خدا و متوجه زندگی است چگونه به خود اجازه می‌دهد در پایان نماز بگوید:«السلام علیکم و رحمه الله»؟ چون پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:«المصلی یناجی ربّه» نمازگزار مشغول مناجات با خداست. پس با مردم و در جمع دیگران نیست. وقتی نمازش تمام شد و مناجاتش با خدای سبحان به پایان رسید از حضور خدا برمی‌گردد و در بین مردم قرار می‌گیرد و چون وارد جمع دیگران می‌شود می‌گوید: «السلام علیکم…» افرادی که در مجمع و مجلس در کنار یکدیگر نشسته اند هیچ کدام به یکدیگر سلام نمی‌کنند زیرا در حضور یکدیگرند. کسی که در آن جمع نیست و از جای دیگر وارد می‌شود سلام می‌کند.
سلام آخر نماز نه دعاست و نه ذکر، بلکه تحیّت است. لذا اگر در وسط نماز کسی عمدا بگوید: «السلام علیکم» نمازش باطل است. و اگر اشتباها گفت دو سجده سهو دارد. سلام آخر نماز به عنوان تحیت و درود است چون نمازگزار با خدایش مناجات می‌کند و در بین مردم نیست وقتی نمازش تمام شد و از مناجات با خدا برگشت و زمینی شد و به جمع مردم پیوست به مردم سلام می‌کند. فقها نیز گفته اند در نماز جماعت هنگام گفتن «السلام علیکم» امام به کدام قسمت نگاه کند مأمومین به کدام قسمت رو کنند.
آن بزرگ عارف می‌گوید: من در تعجبم کسی که حواسش پیش زندگی است و اصلا با خدا مناجات نکرده و از مردم جدا نشده چگونه به خود اجازه می‌دهد که بگوید «السلام علیکم و …»

حکمت عبادات ص ۱۰۸

ماه رمضان و آموزش دعا

«السّلام علیک من شهْرٍ قُربتْ فیه الآمال و نشرتْ فیه الأعمال»

سلام ما بر تو ای ماهی که آرزوها در این ماه نزدیک شد و ما فهمیدیم که چه بخواهیم.

لذا آرزوهای طولانی نمی‌طلبیم ماهی که در آن برآمدن آرزوهای مشروع نزدیک شد.

در دعای سحر ماه مبارک رمضان نیز از امام سجاد علیه السلام رسیده است که: خدایا آنها که تو را نمی‌شناسند و عبادت نمی‌کنند، روزی می‌دهی، مارو و عقرب‌ها روزی خور خدا هستند، پس حیف است که انسان تمام حاجتها را در محور ماده و مادیات خلاصه کند. خداوند همه کفار و منافقین را در عالم تأمین می‌کند پس آیا صحیح است انسان تلاش و کوشش خود را بر این صرف کند که از خدا طبیعت و دنیا بطلبد؟ از این روست که امام می‌فرماید: سلام بر ماهی که فهمیدیم در آن از خدا چه بخواهیم. آرزوهای طولانی نداشته باشیم، بلکه چیزی بخواهیم که برای ما بماند.

هنگامی که مسلمانان عازم مهاجرت به مدینه بودند کفار مکه به آنان اجازه ندادند اموالشان را هم منتقل کنند یا بفروشند. می‌گفتند اگر می‌خواهید به مکه بروید باید دست خالی سفر کنید. آنگاه این آیه نازل شد:« و کَأیّن مِن دابّهٍ لا تحْمل رزقها اللهُ یَرْزقها و إیّاکم» چه بسا جاندارانی که نمی‌توانند متحمل روزی خود شوند. خداست که آنها و شما را روزی می‌دهد.

مسلمین از مکه به مدینه هجرت کردند و گفتند: ما روزی خود را با خود حمل نمی‌کنیم بالاخره خدای مکه خدای مدینه هم هست. آن کسی که ما را در مکه اداره می‌کرد در مدینه هم اداره می‌کند. دست خالی به سوی مدینه حرکت کرده و مهاجر نامیده شدند، خدا هم آنان را تأمین کرد. این چنین نیست که اگر انسان روح بلند نداشته باشد به او خوش بگذرد و یا اگر روح بلند و عظیم داشت در جهان تلخ کام باشد.

فرمود: ما در این ماه فهمیدیم که از خدا چه بخواهیم، جلو آرزوهایمان را گرفتیم و به عبادت پرداختیم.

۱. سوره عنکبوت/آیه ۶۰

۲. حکمت عبادات/ ۱۷۱،۱۷۲

حکمت نماز اول وقت

«و الّذین هُم علی صَلاتهم یُحافظون» مؤمنان کسانی هستند که بر نماز خویش مواظبت دارند همه اوقات نماز را حفظ می‌کنند.

امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: هنگامی که انسان نماز را در اول وقت خواند نوری سفید و پاکیزه به آسمان می‌رود و می‌گوید: خدا تو را حفظ کند که مرا حفظ کردی و بر عس اگر نسبت به وقت نماز ماقبت نکند سیاهی تاریک بالا رفته و می‌گوید مرا ضایع کردی خدا تو را ضایع کند.

نماز اول وقت به صورت امری تابان جلوه می‌کند؛ معلوم می‌شود نماز حقیقتی دارد که زنده است روحی دارد که برای همیشه هست، دعا می‌کند و دعای نماز نیز همیشه مستجاب است و اگر کسی نماز نخواند یا در وقت نخواند به صورت چهره تاریک در می‌آید و می‌گوید تو مرا ضایع کردی خدا تو را ضایع کند‍!

منابع

1. من لایحضره ج ۱ ص ۲۰۹ ح ۶۲۷
2. حکمت عبادات ص ۱۰۲