بهترین صدقه

امام رضا علیه السلام فرمودند:
عَونُکَ لِلضَّعفِ مِن اَفضَلِ الصَّدَقَهِ؛
از بهترین نوع صدقه، یاری کردن تو نسبت به ناتوان است.
تحف العقول، ص ۴۴۶

شرح حدیث:
یکی از حوادث زندگی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در دوران جوانی و قبل از بعثت، عضویت او در پیمان جوانمردان یا «حَلف الفضول» بود.
گاهی به افرادی ضعیف، غریب و بی پشتیبان در مکه ستم می‌شد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و تعدادی از جوانمردان با هم عهد بستند که از چنین افرادی حمایت کنند تا ستم نبینند. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پیوسته از آن پیمان به نیکی یاد می‌کرد و خرسند بود(۱).
حضرت رضا علیه السلام حمایت از ناتوانان را از برترین صدقات می‌شمرد.
صدقه، تنها کمک مالی به فقیر نیست. هر نوع خیررسانی و کمک به مردم در فرهنگ دینی صدقه محسوب می‌شود و ثواب دارد، حتّی برداشتن سنگی از سر راه مردم صدقه است.

گر بر سر نفس خود امیری، مردی
ور بر دگری نکته نگیری، مردی
مردی نبود فتاده را پای زدن
گر دست فتاده ای بگیری مردی(۲)

در جامعهٔ اسلامی، نباید ضعیفان احساس کنند کسی به فکر آنان و دفاع از حقوقشان نیست. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: هر کس به مؤمنی یاری رساند، خداوند هفتاد و سه مشکل از او را برطرف می‌کند: یکی در دنیا و هفتاد و دو تا در آخرت، در روزی که هر کس مشغول گرفتاری خویش است(۳).
اگر کسی در کسب و کار ناتوان است، یاری رساندن به او ثواب دارد.
اگر کسی در درس و کلاس ضعیف است، کمک به او هم صدقه است.
اگر کسی به خاطر آن که ضعیف است، حقش را پایمال می‌کنند، افراد توانا وظیفه دارند از او دفاع کنند. آری… «دریاب ضعیفان را، در روز توانایی».

ا—————–
پی نوشت:
۱٫ ر. ک: جعفر سبحانی، فروغ ابدیت، ج ۱، بخش «دوران جوانی».
۲٫ پوریای ولی.
۳٫ محمد بن یعقوب کلینی. کافی، ج ۲، حدیث ۲، ص ۱۹۹٫
منبع: حکمت‌های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السّلام)، جواد محدثی.

حق کسیکه از تو کمک می خواهد

وأما حق السائل فإعطائه اذا تهیأت صدقه وقدرت على صد حاجته والدعاء له فیما نزل به والمعاونه له على طلبته وإن شککت فى صدقه و سبقت إلیه التهمه له و لم تعزم على ذلک لم تأمن أن یکون من کید الشیطان أراد أن یصدک عن حظک و یحول بینک و بین التقرب الى ربک و ترکته بستره ورددته ردا جمیلا وإن غلبت نفسک فى مره وأعطیته على ما عرض فى نفسک منه فإن ذلک من عزم الامور.

 

ترجمه:

اما حق کسیکه از تو کمک می خواهد آنست که اگر در قدرت و توانت هست برای رفع نیازش اقدام نموده و حاجتش را برآورده سازی؛ اگر صدقهء آماده داری به او عطا نموده و برای رفع گرفتاریش در حقش دعا کن؛ چنانچه در صدق گفتارش شک و تردید در دلت پیدا شد و گمان بردی که دروغ می گوید پس به این شک وگمان اعتناء ننموده و بدان که بعید نیست؛ این شک و گمان از وسوسه های شیطان باشد که می خواهد ترا از این ثواب محروم نموده و مانع تقرب تو به پروردگارت شود.
پس اگر چیزی به او ندادی؛ محترمانه و بدون آنکه خوارش کنی با سخنان زیبا و نرم که او را آزرده خاطر نسازد جوابش کن. چنانچه بر شکت غالب آمدی و علی رغم آنچه در دلت گذشته است کمکش نمودی بدان که این از کارهای مهم و قابل اطمینان است