مسافرت و آداب سفر در کلام معصومان علیهم السلام

? پیامبر اکرم (ص):

سافِرُوا تَصِحُّوا.

▫️ مسافرت کنید تا تندرست مانید.

? بحار الأنوار ج ۷۶ ص ۲۲۱ ح ۳٫

 

? پیامبر اکرم (ص):

الرَّفیقَ ثُمّ الطَّرِیقَ.

▫️ نخست همسفر، آن گاه سفر.

 ? بحار الأنوار ج ۷۶ ص ۲۶۷ ح ۸ .

 

? امام صادق علیه السلام  :

اِفتَتِحْ سَفَرَکَ بالصَّدقَهِ و اخرُجْ إذا بَدا لکَ؛ فإنَّکَ تَشتَرِی سلامَهَ سَفَرِکَ.

▫️ مسافرت خود را با صدقه دادن آغاز کن و هرگاه خواستى بیرون برو؛ زیرا [با صدقه دادن] سلامت سفرت را مى خرى.

 ? بحار الأنوار ج ۱۰۰ص۱۰۳ح۵٫

 

? پیامبر اکرم (ص):

إذا کانَ ثلاثهٌ فی سَفَرٍ فَلْیُؤَمِّرُوا أحَدَهُم.

▫️ هرگاه سه نفر همسفر شدند، از میان خود یک نفر را به سالارى انتخاب کنند.

 ? کنز العمّال ح ۱۷۵۵۰

تربیت فرزند(آداب سفر)

امام صادق علیه السلامبه نقل از لقمان:

پسرم هرگاه با گروهى مسافرت کردى، در کارهاى خود و آنها، بسیار مشورت کن و به رویشان بسیار لبخند بزن. دعوتت کردند،بپذیر و اگر یارى خواستند، کمکشان کن و با سه چیز،بر آنان فائق باش: سکوت طولانى،نماز خواندن بسیار و سخاوتمندى نسبت به آنچه دارى.کافی/ج۸/ص۳۴۸/ح۵۴۷

توصیه به فرزندان در اردوها

آداب مسافرین

مؤلّف گوید:دعاها و آداب سفر بسیار است،و ما در اینجا به ذکر چند بخش از آنها اکتفا مى‏کنیم.

اوّل:براى شخص سزاوار است،هرگاه سوار مرکب مى‏شود بسم اللّه را ترک نکند.

دوم:توشه سفر را حفظ کرده،در جاى‏ مورد اطمینان بگذارد،زیرا روایت شده:از فقه مسافر،حفظ کردن توشه خود است.

سوم:دوستان را کمک کند،و از خدمت کردن و کار کردن،در رفع ایشان مضایقه نکند،تا خدا هفتادوسه اندوه را از او برطرف سازد،و او را در دنیا از همّ و غمّ پناه دهد و اندوه بزرگ روز قیامت را از او دفع کند.روایت شده:حضرت سجاد علیه السّلام سفر نمى‏کرد مگر با اشخاصى که آن حضرت‏ را نشناسند،به خاطر اینکه به آنها کمک کند،زیرا اگر حضرت را مى‏شناختند نمى‏گذاشتند ایشان کارى انجام دهد و از اخلاق پسندیده‏ رسول خدا صلى اللّه علیه و آله نقل شده زمانى با اصحاب در سفر بودند،خواستند گوسفندى را ذبح کنند،یکى از اصحاب گفت:ذبح گوسفند با من،دیگرى گفت پوست کندنش با من،دیگرى گفت:پختش با من،حضرت فرمود:جمع کردن هیزمش با من،عرضه‏ داشتند:شما زحمت نکشید،ما هیزم فراهم مى‏کنیم،فرمودند:مى‏دانم شما این کار را خواهید کرد،ولى من دوست ندارم که‏ نسبت به شما امتیازى داشته باشم،زیرا خدا کراهت دارد،بنده‏اش را ببیند،که خویش را بر دوستانش فضیلت داده‏ باشد،بدان که تقیل‏ترین مردم نزد دوستان،کسى است که در عین سلامت و صحّت اعضایش،تنبلى مى‏کند و دست‏ به کارى نمى‏برد،و منتظر است،کارهایش را دیگران انجام دهند!

چهارم:در سفر،با کسى همراه باشد،که در خرج کردن نظیر اوست.

پنجم:از آب منزلى نیاشامد،مگر بعد از آنکه آن را با آب منزل قبل ممزوج کند و براى مسافر لازم است مقدارى‏ ظرف را حرکت دهد،سپس ظرف را به زمین گذاشته،صبر کند تا آب آن صاف شود،آنگاه بنوشد.

ششم:اخلاقش را نیکو نماید و بردبارى را زینت خود گرداند،در آداب زیارت امام حسین علیه السّلام آنچه مناسب این مقام است بیاید هفتم:براى سفرش توشه برگیرد،و از شرافت آدمى است که توشه خود را به ویژه در سفر مکّه نیکو گرداند،آرى در سفر زیارت حضرت سید الشهداء علیه السّلام برداشتن توشه،از غذاها و خوراکیهاى لذیذ پسندیده نیست،چنان‏که این نکته در باب‏ زیارت آن حضرت بیاید.و ابن أعسم گفته است:

مِنْ شَرَفِ الْإِنْسَانِ فِی الْأَسْفَارِ        تَطْیِیبُهُ الزَّادَ مَعَ الْإِکْثَارِ

از شرف انسان در سفرها       دلپسند نمودن توشه و فراوان برداشتن به آن است

وَ لْیُحْسِنِ الْإِنْسَانُ فِی حَالِ السَّفَرِ        أَخْلاقَهُ زِیَادَهً عَلَى الْحَضَرِ

انسان باید در حال سفر نیکو کند       اخلاقش را بیشتر از وقتى که در وطن است

وَ لْیَدْعُ عِنْدَ الْوَضْعِ لِلْخِوَانِ        مَنْ کَانَ حَاضِرا مِنَ الْإِخْوَانِ

و باید هنگام انداختن سفره دعوت کند       از برادرانش هرکسى را که حاضر است

وَ لْیُکْثِرِ الْمَزْحَ مَعَ الصَّحْبِ إِذَا        لَمْ یُسْخِطِ اللَّهَ وَ لَمْ یَجْلِبْ أَذَى

و باید به همراهان مزاح کند درحالى‏که       خدا را به غضب نیاورد و موجب آزار نگردد

مَنْ جَاءَ بَلْدَهً فَذَا ضَیْفٌ عَلَى        إِخْوَانِهِ فِیهَا إِلَى أَنْ یَرْحَلا

کسى‏که به شهرى وارد شود مهمان است       بر برادرانش تا از آنجا کوچ کند

یُبَرُّ لَیْلَتَیْنِ ثُمَّ لْیَأْکُلِ        مِنْ أَکْلِ أَهْلِ الْبَیْتِ فِی الْمُسْتَقْبِلِ

تا دو شب پذیرایى شود،آنگاه باید بخورد       از خوراک معمولى اهل خانه تا در آنجاست

هشتم:آنچه در سفر رعایت آن خیلى مهم است،محافظت بر نمازهاى واجب است،با شرایط و حدود آن در اوایل اوقات، چه آنکه از حاجیان و زائران بسیار مشاهده شده که در راه سفر نمازهاى واجب خود را ضایع کردند،به خاطر آنکه یا در وقت بجا نیاوردند، یا در حال سوار بودن بر مرکب خواندند،یا با تیمم بى‏جا و یا با نجاست جامه و بدن ادا کردند،که تمام اینها از بى‏مبالاتى و سبک‏ شمردن شأن نماز بوده،و حال آنکه در روایتى از حضرت صادق علیه السّلام نقل شده که نماز واجب از بیست حج بهتر است،و یک‏ حج بهتر است از خانه‏اى که پر از طلا باشد،و آن طلاها را صدقه دهند،تا تمام شود،و پس از نمازهاى شکسته گفتن سى مرتبه: (سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الاّ اللّه و اللّه اکبر)را ترک مکن که نسبت به آن تأکید بسیار شده است.

آداب سفر

این باب مشتمل بر یک مقدّمه و چند فصل و یک خاتمه‏

مقدّمه:در بیان آداب سفر است‏ چون اراده سفر مى‏کنى،شایسته است،روز چهارشنبه،و پنجشنبه،و جمعه را روزه بدارى،و براى سفر کردن،روز شنبه،یا روز سه‏ شنبه یا روز پنجشنبه را اختیار کنى،و از سفر کردن در روز دوشنبه و چهارشنبه،و پیش از ظهر روز جمعه اجتناب کن و از سفر کردن در این ایام که در این نظم واقع شده بپرهیز:

هفت روزى نحسن باشد در مهى       زان حذر کن تا نیابى هیچ رنج

سه و پنج و سیزده با شانزده       بیست‏ویک با بیست‏وچهار و بیست‏وپنج

در بعضى از روایات نقل شده که در بیست‏ویکم ماه سفر کردن مطلوب است،و در روز هشتم و بیست ‏وسوم خوب نیست،عباس قمى در ایام محاق و در حالى که ماه در برج عقرب است به سفر مرو،و اگر در این اوقات براى سفر کردن ضرورتى پیش آمد،دعاى‏ سفر را بخوان و صدقه بده،آنگاه به سفر برو. روایت شده:مردى از اصحاب حضرت باقر علیه السّلام اراده سفر کرد و براى وداع خدمت آن جناب رسید،حضرت فرمود:پدرم‏ على بن الحسین علیهما السلام هرگاه اراده مى‏گرد که به سوى بعضى از املاک خود بیرون رود،سلامتى خود را از خدا به آنچه آسان بود مى‏خرید، یعنى به صدقه دادن به هرچه که ممکن بود و این عمل زمانى بود که پاى خویش را در رکاب مى‏گذاشت.و چون به سلام از سفر بازمى‏گشت،خدا را شکر مى‏کرد و به آنچه که ممکن بود صدقه مى‏داد،آن مرد حضرت را وداع گفت و رفت و آنچه را حضرت‏ فرموده بود بجا نیاورد،در نتیجه در مسیر سفر هلاک شد این خبر به حضرت باقر علیه السّلام رسید،حضرت فرمود:این مرد پند داده شد اگر مى‏پذیرفت.سزاوار است پیش از روى آوردن به سفر،غسل کنى،و اهل و عیال خود را گرد آورى،و دو ر کعت نماز بگذارى،و از خدا خیر خود را طلب نمایى و آیه الکرسى خوانده و حمد و ثانى الهى را بجا آورى،و بر رسول خدا و آلش‏ صلوات فرستى و بگویى:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ الْیَوْمَ نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ مَنْ کَانَ مِنِّی بِسَبِیلٍ الشَّاهِدَ مِنْهُمْ وَ الْغَائِبَ اللَّهُمَّ احْفَظْنَا بِحِفْظِ الْإِیمَانِ وَ احْفَظْ عَلَیْنَا اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا [اجْمَعْنَا] فِی رَحْمَتِکَ وَ لا تَسْلُبْنَا فَضْلَکَ إِنَّا إِلَیْکَ رَاغِبُونَ اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِکَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ وَ کَآبَهِ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ هَذَا التَّوَجُّهَ طَلَبا لِمَرْضَاتِکَ وَ تَقَرُّبا إِلَیْکَ [اللَّهُمَ‏] فَبَلِّغْنِی مَا أُؤَمِّلُهُ وَ أَرْجُوهُ فِیکَ وَ فِی أَوْلِیَائِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
خداى امروز به تو مى‏سپارم خودم و خاندانم و مال و فرزندانم و هرکه را به طریقى از من است، حاضر و غایبشان را.خدایا ما را به حفظ ایمان حافظ باش و از ما محافظت فرما.خدایا ما را در حمایت رحمتت‏ قرار ده،و فضلت را از ما مگیر،ما تنها به جانب تو راغبیم.خدایا از رنج سفر،و اندوه بازگشت، و بدى دیدار،در خاندان و مال و فرزند در دنیا و آخرت به تو پناه مى‏بریم‏ خدایا به تو رو مى‏کنم و در این رونمودن،خواستار خشنودى و تقرّب به سوى توام،پس مرا به آنچه از تو و اولیایت آرزو مى‏کنم،و امید دارم برسان،اى مهربان‏ترین مهربانان.
پس از این،خاندان خود را وداع کن، و بر در خانه بایست،و تسبیح حضرت فاطمه علیها السلام را بخوان،و از پیش رو و طرف راست،و جانب چش سوره«حمد»و «آیه الکرسى»را قرائت کن و بگو:
اللَّهُمَّ إِلَیْکَ وَجَّهْتُ وَجْهِی وَ عَلَیْکَ خَلَّفْتُ أَهْلِی وَ مَالِی وَ مَا خَوَّلْتَنِی وَ قَدْ وَثِقْتُ بِکَ فَلا تُخَیِّبْنِی یَا مَنْ لا یُخَیِّبُ مَنْ أَرَادَهُ وَ لا یُضَیِّعُ مَنْ حَفِظَهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ احْفَظْنِی فِیمَا غِبْتُ عَنْهُ وَ لا تَکِلْنِی إِلَى نَفْسِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
خداى رویم را متوجه تو کردم،و در حفظ تو قرار دادم خاندان و مالم،و آنچه که به من عطا فرمودى را من به تو اطمینان کردم،پس مرا محرومم مکن،اى که محرومم نمى‏کند کسى‏که او را اراده کرده است،و ضایع‏ نمى‏کند هرکه را او محافظت نماید،خدایا بر محمّد و خاندانش درود فرست،و مرا در آنچه از آن غایبم محافظت فرما،و مرا به خویشتن وامگذار اى مهربان‏ترین مهربانان.
سپس سوره«توحید»را یازده مرتبه بخوان،و سوره«قدر»و آیه الکرسى و سوره‏هاى(فلق)و(ناس)را قرائت‏ کن،پس با دست خود همه بدنت را مسح کن،و به هرچه میّسر باشد صدقه بده و بگو:
اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُ بِهَذِهِ الصَّدَقَهِ سَلامَتِی وَ سَلامَهَ سَفَرِی وَ مَا مَعِی اللَّهُمَّ احْفَظْنِی وَ احْفَظْ مَا مَعِیَ وَ سَلِّمْنِی وَ سَلِّمْ مَا مَعِیَ وَ بَلِّغْنِی وَ بَلِّغْ مَا مَعِیَ بِبَلاغِکَ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ.
خدایا من با این صدقه سلامت خود،و سفرم،و آنچه با من است را خریدم.خدایا مرا و آنچه با من است حفظ کن،مرا و آنچه با من است سالم بدار،و برسان مرا و آنچه با من است به رساندن‏ نیکوى زیبایت.
و عصایى از چوب درخت بادام تلخ با خود بردار،که روایت شده:هرکه به سفرى رود،و با خود عصاى بادام‏ تلخ بردارد،و این سوره(قصص)را بخواند: (و لمّا توجّه تلقأ مدیین) تا (و اللّه على ما نقول وکیل) خدا او را از هر حیوان درنده و از هر دزد ستمگر و از هر حیوان صاحب زهر،ایمن گرداند،تا به خانه خود بازگردد،و هفتادوهفت فرشته با او باشند،که تا به وطن برگردد و عصا را بگذارد،براى او طلب آمرزش کنند و مستحبّ است با عمامه بیرون روى،و سر عمامه را زیر گلو بگردانى.تا از دزد و غرغ شدن و سوختن آسیبى به تو نرسد،و کمى از تربت حضرت سید الشّهدا علیه السّلام را با خود بردار،و در وقت برداشتن چنین بگو:
اللَّهُمَّ هَذِهِ طِینَهُ قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَلِیِّکَ وَ ابْنِ وَلِیِّکَ اتَّخَذْتُهَا حِرْزا لِمَا أَخَافُ وَ مَا لا أَخَافُ
خدایا این تربت قبر حسین(درود بر او باد)ولىّ تو و پسر ولىّ تو است،که آن را پناهگاه خود از آنچه مى‏ترسم و نمى‏ترسم قرار دادم.
و با خود انگشتر عقیق و فیروزه بردار،به ویژه انگشترى که عقیقش زرد باشد و یک طرفش منقوش به(ما شاء اللّه لا قوّه الاّ باللّه‏ استغفر اللّه)و طرف دیگرش(محمّد و على)باشد،