ذکر بسم الله

آیت‌الله‌ عبدالله جوادی آملی از مراجع عظام تقلید شیعیان، با توصیه به ذکر «بسم‌الله» در آغاز هر کار گفت: اینکه گفته می‌شود هر کاری که خواستید انجام دهید با نام خدا شروع کنید و سر هر سفره‌ای که نشستید «بسم الله» بگویید، اشاره به فقر انسان و نیازمندی او به خداوند دارد.
این مرجع تقلید در تفسیر آیات ۱۴ تا ۱۷ سوره فاطر در مسجد اعظم قم، گفت: در بحث اختیار دنیا و آخرت از هم جدا هستند انسان در دنیا اختیار دارد، اما در آخرت این اختیار وجود ندارد؛ چرا که انسان تحت اعمال و عقایدی که در دنیا داشته است، قرار گرفته است و بر اساس آنها اداره می‌شود.
انسان در دنیا می‌تواند در راه علم تلاش کند و مقدمات علمی را برای خودش فراهم کند اما وقتی وارد قلمرو علم شد و برهانی ارائه شد، می‌فهمد و زمانی که دلیل بدیهی و ضروری بود و انسان در برابر آن قرار گرفت هیچ وقت نمی‌تواند بگوید نمی‌فهمم.
این مرجع تقلید با بیان اینکه اما در مقابل بین فهم و عمل فاصله است، یعنی لازمه فهم عمل نیست و انسان می‌تواند بفهمد ولی عمل نکند، افزود: انسان در وادی عمل است که اختیار دارد یعنی می‌تواند آنچه را که فهمیده عمل کند یا نکند و به همین علت این اشتباه است که بگوییم لازمه علم عمل است.
آیت الله جوادی آملی با بیان اینکه زمانی که فاصله بین علم و عمل بود یعنی فاصله میان علم و ایمان است، افزود: جایی که اختیار باشد ایمان هست، جایی که اختیار نباشد و عملی در کار نباشد دیگر ایمان معنایی ندارد.
آخرت جای عمل نیست پس وقتی جای عمل نبود جای ایمان هم نیست. در معاد اختیار گرفته می‌شود نه اینکه اضطرار به جای آن بیاید. اختیار بدون جانشین در آخرت از انسان گرفته می‌شود. انسان خیلی از چیزها را که نمی‌دانست علم پیدا می‌کند ولی نمی‌تواند ایمان بیاورد.
آیه ۱۵ سوره مبارک فاطر اشاره به این دارد که فقر انسان مطلب تازه‌ای نیست که قرار باشد گفته شود، فقر مشهود همه انسان‌هاست. انسان روزانه نیازمند است، اما نمی‌داند باید به چه کسی رجوع کند.
این آیه حاکی از فقر الی‌الله انسان و نیازمندی همیشگی انسان به خدا است، اینکه گفته می‌شود هر کاری که خواستید انجام دهید با نام خدا شروع کنید و سر هر سفره‌ای که نشستید برای هر طعام یک «بسم الله» بگویید و یا اگر برایتان مقدور نیست بر هر طعام «بسم الله» بگویید پس زمانی سر سفره نشستید بگویید «بسم الله من اوله الی اخره» برای همه طعام‌ها، اشاره به این فقر انسان و نیازمندی او به خداوند دارد.

فضایل و فواید سوره فاتحه

به سند معتبر نقل شده است که امام رضا علیه السلام فرمود:« بسم الله الرحمن الرحیم نزدیک‌تر است به اسم اعظم الهی، از سیاهی چشم به سفیدی آن»(۱) به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است:« هر کس را علتی عارض شد در همان وقت هفت مرتبه سوره حمد را بخواند، اگر علتش بر طرف شد اکتفا نماید و گرنه هفتاد مرتبه بخواند و من عافیت را برای او ضامنم»(۲) به سند معتبر از حضرت رسول صل الله علیه و آله نقل شده است:« هر کس سوره حمد را بخواند، حق تعالی به عدد هر آیه که از آسمان نازل شده است ثواب به او کرامت می فرماید.»(۳)

از امام حسن عسکری علیه السلام نقل شده است که حضرت رسول صل الله علیه و آله فرمود: «خداوند عالمیان می فرماید: من سوره فاتحه الکتاب را میان خود و بنده خویش قسمت کرده‌ام، پس نصف آن سوره از من است و نصف آن از بنده من. آنچه بنده در آن سوره می‌طلبد به او عطا می‌فرماید چون می‌گوید: بسم الله الرحمن الرحیم خدا می‌فرماید: بنده من به نام من آغاز کرد و بر من لازم است که کارهای او را به اتمام رسانم و در جمیع احوال بر او برکت فرستم. پس چون بگوید: الحمدلله رب العالمین حق تعالی می‌فرماید: بنده من مرا حمد کرد و دانست نعمت‌هایی که نزد اوست همه از جانب من است و بلاها که از او دور شده است همه به تطول و احسان من است. ای ملایکه! شما را گواه می‌گیرم که نعمت‌های آخرت را برای او به نعمت‌های دنیا اضافه کردم و بلاهای آخرت را از او دفع نمودم، چنان‌که بلاهای دنیا را از او دفع کرده‌ام. وقتی الرحمن الرحیم می‌گوید حق تعالی می‌فرماید: بنده‌ام برای من شهادت داد که من رحمان و رحیم هستم ای ملایکه! شما را گواه می‌گیرم که بهره او را بسیار کردم و نصیب او را از عطاهای خود عظیم گردانیدم. چون می‌گوید: مالک یوم الدین خداوند عالم می‌فرماید: ای ملایکه! شما را گواه می‌گیرم چنان‌که اعتراف کرد که من مالک روز جزا هستم در آن روز حساب او را آسان کنم و از گناهانش درگذرم چون ایاک نعبد می‌گوید حق تعالی می‌فرماید: بنده من راست گفت و مرا عبادت کرد پس شما را گواه می‌گیرم که به خاطر این عبادت به او ثوابی کرامت می‌فرمایم که جمیع مخالفان او آرزوی منزلت وی نماید. وقتی و ایّاک نستعین می‌گوید حق تعالی می‌فرماید: بنده‌ای به من استعانت جست و التجا به من آورد شما را گواه می‌گیرم که او را در جمیع امور اعانت نمایم و در جمیع شداید به فریاد او رسم و روز بلاها و سختی ها دست او را بگیرم. چون اهدنا الصراط المستقیم می‌گوید تا آخر سوره حق تعالی می‌فرماید: آنچه از من طلبید به او کرامت کردم آنچه آرزو نمود به وی عطا کردم و آنچه ترسید او را ایمن گردانیدم.»(۴)

به سند دیگر نقل شده است که:« سوره حمد را هفتاد مرتبه بر دردی نمی‌خوانند مگر آنکه آن درد ساکن می‌شود»(۵) به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است که:« اگر سوره حمد را هفتاد مرتبه بر میتی بخوانند و روح به او برگردد عجب نخواهد بود»(۶) به سند معتبر از امام محمد باقر علیه السلام نقل شده است که:«هر که را سوره حمد عافیت نمی‌دهد او را هیچ عافیت نمی‌دهد.»(۷) همچنین نقل شده است که حضرت صادق علیه السلام به یکی از اصحاب خود که از تب شکایت کرد فرمود: بندهای پیراهنت را بگشا و سر در گریبان کن! سپس اذان و اقامه بگو و هفت مرتبه سوره حمد را بخوان! آن شخص چنان کرد و شفا یافت. (۸) در حدیث دیگر نقل شده است که شخصی از صداع شکایت کرد حضرت فرمود: دست خود را بر موضعی که درد می‌کند بگذار، سپس سوره حمد و آیه الکرسی را بخوان و بگو: الله اکبر الله اکبر لااله الا الله و الله اکبر اجل و اکبر مما احاف و احذر اعوذ بالله من عرق نعار و اعوذ بالله من حر النار

منابع:

۱. بحارالانوار ۹۲/۲۳۳ ح۱۵

۲. همان، ۹۲/۲۳۴ ح۱۷ و ص ۲۳۱ ح۱۳

۳. همان ۹۲/۲۲۸ ذیل ح ۷

۴. همان ۹۲/۲۲۶-۲۲۷ ح۳

۵. همان ۹۲/۲۳۵ ح۲۱

۶. همان ۹۲/۲۵۷ ح۵۰

۷. اصول کافی ۲/ ۶۲۶ ح۲۲

۸. بحارالانوار ۹۲/۲۳۵ ح۲۰