صله رحم در آیین اسلام

صله رحم در آیین اسلام دو نوع است

 واجب
 مستحب

صله رحم واجب یعنی: جایی که اگر آن را ترک کنیم، به آن قطع رحم می گویند. پس باید به صورتی باشد که عرف نگوید: فلانی، با خویشاوند خود قطع رحم کرده است و احسانی از او به ارحامش نمی رسد.

 صله رحم مستحب یعنی: آنچه که بیشتر از صله رحم واجب باشد. مثلا رفت و آمد به گونه ای که از مقدار واجب بیشتر و در مرتبه ی بالاتر انجام شده باشد.

 صله رحم ۲ شرط دارد

۱️شرط اول احسان متعارف به حسب مورد را رعایت کند.”
مثلا برای خویشاوند گرفتاری مالی پیش آمده است و کسی را ندارد که به او کمک کند، صله رحم به کمک مالی انجام می شود.
یا مثلا برای خویشاوند بیماری جسمی پیش آمده است، خودش نمی تواند به پزشک مراجعه کند و کسی را هم ندارد که او را به پزشک ببرد، صله رحم به بردن خویشاوند نزد پزشک انجام می شود.
اما گاهی صله رحم انواع مختلفی دارد و هر کدام را رعایت کند احسان به ارحام است.
مثلا به خانه ی او برود یا تلفنی احوالش را بپرسد یا پیامکی بزند، کافی است و عرف می گوید احسان متعارف در مقام رعایت شده و صله رحم را به جا آورده است.

۲️شرط دوم چنانچه نوعی از صله رحم موجب گناه خود فرد شود یا اینکه تشویق و ترغیب گناه خویشاوند شود، باید آن نوع صله رحم را ترک کند.”
مثلا خویشاوند بدحجاب است یا اهل موسیقی است یا اینکه با رفتن به منزل آن ها تایید گناهشان است.
یا مثلا خویشاوند ماهواره دارد و ما برای فرزندان خود نگرانیم، نباید فرزندان را با خود به منزل آن ها ببریم.

نکته: صله رحم با خویشاوندانی واجب است که “نسبی” هستند یعنی در عرف رحم انسان محسوب می شوند.
پس صله رحم خویشاوندان سببی واجب نیست.
یا صله رحم با خواهران و برادران و فامیل رضاعی واجب نمی باشد، اما کار پسندیده و مطلوبی است.

پاورقی ها
اجوبه الاستفتائات، ص۲۴۷، س۱۰۵۸
مسائل جدید از دیدگاه علماء و مراجع تقلید، ج۱، ص ۱۴۱
استفتاء خصوصی مکتوب از مراجع معظم تقلید

وظایف فرزندان در برابر پدر و مادر

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) : کسی که دوست دارد عمرش طولانی و روزیش زیاد شود، نسبت‏ به پدر و مادرش نیکی کند و صله رحم بجای آورد.
کنز العمال، ج ۱۶، ص ۴۷۵٫

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) : به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند، از زنان مردم چشم‏ پوشی کنید تا دیگران نسبت‏ به زنهای شما چشم‏ پوشی کنند.
کنز العمال، ج ۱۶، ص ۴۶۶٫

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) : نگاه محبت‏ آمیز فرزند به پدر و مادرش عبادت است.
بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۸۰٫

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) : کسی که قبر پدر و مادر یا یکی از آن دو را در هر جمعه یکبار زیارت کند خداوند او را می‏ بخشد و او را نیکوکار می‏ نویسد.
کنز العمال، ج ۱۶، ص ۴۶۸٫

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) : از عاق والدین شدن بپرهیزید، زیرا با اینکه بوی بهشت از مسافت هزار سال به مشام می‏رسد، عاق والدین و کسی که قطع رحم کند آن بو را احساس نخواهد کرد. (یعنی بیش از هزار سال از بهشت فاصله دارد.)
بحار الانوار، ج ۷۴، ص۶۲٫

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) : کسی که دستور الهی را در مورد پدر و مادر اطاعت کند، دو درب از بهشت‏ برویش باز خواهد شد، اگر فرمان خدا را در مورد یکی از آنها انجام دهد یک درب گشوده می‏ شود.
کنز العمال، ج ۱۶، ص ۴۶۷

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) : بنده‏ ای که مطیع پدر و مادر و پروردگارش باشد، روز قیامت در بالاترین جایگاه است.
کنز العمال، ج ۱۶، ص ۴۶۷

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) : کسی که به نیت پدر و مادرش حج انجام دهد یا بدهکاری آنها را بپردازد خداوند او را در روز قیامت‏ با نیکان بر می‏ انگیزد.
کنز العمال، ج ۱۶، ص ۴۶۸٫

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) : آنکه پدر و مادرش را خشنود کند، خدا را خشنود کرده و کسی که پدر و مادر خود را به خشم آورد، خدا را به خشم آورده است.
کنز العمال، ج ۱۶، ص ۴۷۰

عدم ورود قاطع رحم به بهشت

شیخ صدوق در کتاب خصال از رسول خدا صل الله علیه و آله روایت کرده که فرمود:

«ثَلاثَهٌ لا یَدخُلونَ الجَنّه: مُدْمِنُ خَمْرٍ وَ مُدْمِنُ سِحْرٍ وَ قاطِعُ رَحِم»

«سه دسته هستند که به بهشت نخواهند رفت: کسی که پیوسته شراب می‌خورد کسی که کارش پیوسته سحر و جادو است و کسی که قطع رحم کند»

از پیامبر خدا صل الله علیه و آله نقل شده است که فرمود:

«أخْبَرَنی جَبرَئیلُ أنْ ریحَ الجَنَّه یوجَدُ مِنْ مَسیرَهِ ألْفِ عامٍ وَ ما یَجِدُها عَاقٌ وَ لاقَاطِعُ رَحِمٍ و لا شَیخٌ زانٍ»

«جبرئیل به من خبر داد که بوی بهشت را که از مسیر هزار سال راه استشمام شود شخص نفرین شده پدر و مادر، قطع کننده رحم و پیرمرد زناکار استشمام نکنند»

قالَ الصادِق علیه السلام :« إِنَّ اللهَ خَلَقَ الجَنَّهَ فَطَیَّبَها وَ طَیِّبَ رِیحَها وَ إنَّ رِیحها لَیُوجَدُ مِنْ مَسیرَهِ ألْفَیْ عَامٍ وَ لا یَجِدُ رِیحها عَاقٌ وَ لا قاطِعُ رَحِمٍ»

«به راستی که خدا بهشت را آفریده پاکیزه‌اش کرده و خوشبویش نموده و به راستی که بوی آن از مسیر دو هزار سال استشمام شود ولی نفرین شده پدر و مادر و قطع کننده رحم بوی آن را استشمام نکنند»

و در بعضی از روایات وارد شده که پل صراط عقبه‌های مختلفی دارد در عقبه اول از سه چیز سوال می‌شود: ۱. امانتداری ۲. صله رحم  ۳. ولایت اهل بیت علیه السلام

از حضرت باقر علیه السلام روایت شده که ابوذر گفت: « از پیامبر صل الله علیه و اله شنیدم که فرمود: صراط پلی است که روی جهنم قرار دارد و روز قیامت همه باید از روی آن عبور نمایند. دو طرفش رحم و امانت خواهد بود هرگاه کسی که صله رحم می‌کرده و امانت را هم رد می‌کرده از آن بگذرد به سلامت گذشته به بهشت خواهد رفت و هر گاه خیانت کننده به امانت و قطع کننده رحم از روی آن بگذرد او را با این دو گناه هیچ عملی سودی نمی‌رساند و صراط او را میان آتش خواهد انداخت.»

منابع:

۱- خصال ج۱ ص ۷۹

۲- معانی الاخبار ص ۳۳۰

۳- غیبت شیخ طوسی ص ۱۲۸

۴- کافی ج ۲ ص ۱۲۲ باب صله رحم

۵- گنج‌های بهشتی نراقی ص ۶۱۶

خوشرفتاری با مردم

رسول اکرم صلی الله علیه و آله میفرمایند:

اَفاضِلُکُم اَحسَنُکُم اَخلاقاً اَلمُوَطِئُونَ اَکنافاً اَلَذینَ یَالِفُونَ وَ یُولَفُونَ

برترین شما نیکوکارترین شما ازنظر اخلاق است . آنان که خود را آماده خدمت کرده وبا دیگران با الفت ومحبت زندگی می کنند.

اصول کافی ج ۲ ص ۱۰۲

درمیان همه آداب اخلاقی وسنتهای اجتماعی آداب معاشرت و حسن برخورد با مردم در اخلاق اسلامی جایگاه مخصوصی دارد.

اسلام در تعالیم خود انسان را در فضای خالی ودور از واقعیتهای حیات انسانی رها نمی سازد. از این رو آداب زندگی وحسن سلوک بامردم ازخصوصیتهای یک مسلمان واقعی

و از وسایل تعالی و تزکیه جامعه اسلامی به شمار می رود

یکی از موارد حسن سلوک و خوشرفتاری با مردم صله رحم می باشد.

صله رحم یعنی اینکه انسان باید پیوندعاطفی خود را با خویشان نسبی (ارحام) استمرار بخشد و هیچگاه ارتباط و علاقه خود را با آنها قطع نکند. زیرا قطع رحم از گناهان کبیره شمرده شده است .

قرآن کریم کمک به بستگان را جزء حقوق مالی ثروتمندان محسوب می دارد وآنجا که سخن از کمک به اقوام وخویشان به میان آمده است آن را به عنوان یک حق واجب ذکرکرده

است .

درسوره اسراء آیه ۲۶ می فرماید:

وَآتِ ذَی القُربی حَقَهُ وَالمِسکینَ وَابنَ السَبیلِ وَ لاتُبَذِر تَبذیرا

وحق نزدیکان رابپرداز وهمچنین مستمند و وامانده در راه را وهرگز اسراف وتبذیر مکن .

درسوره روم آیه ۳۸ می فرماید:

وحق نزدیکان ومسکینان و در راه ماندگان را ادا کن . این برای آنهاکه رضای خدا را می طلبند بهتراست وچنین کسانی رستگارانند.

ودرسوره بقره آیه ۷۷ می فرماید:

(نیکوکاران کسانی هستندکه ) مال خود را با تمام علاقه ای که به آن دارند به خویشاوندان ویتیمان و در راه واماندگان و سائلان وبردگان انفاق می کنند.

از این آیات استفاده می شود که صله رحم آنگاه از مرحله (شعار) به مرحله (عمل) می رسد که هنگام نیاز خویشاوندان ونزدیکان تا آنجا که انسان قدرت دارد نیاز آنان را برآورد

و از هر نوع کمکی که می تواند دریغ نورزد واین معنای صله رحم است .

برخی می پندارند که صله رحم یعنی تنها به دیدار ارحام رفتن و از آنان احوالپرسی کردن است . ولی باید دانست که صله رحم تنها در دید وبازدید خلاصه نمی شودبلکه باید پیوند

خویشاوندی با مهر ومحبت وصفا وصمیمیت باقی بماند وچه بسا که برای بعضی از خانواده ها رفت وآمد موجب زحمت وناراحتی شود . مخصوصا اگر وسیله پذیرائی نداشته باشند.