در فضیلت و کیفیت سجده شکر

چون از تعقیب نماز فارغ شدى،سجده شکر بجا آور.
و اتفاق علماى شیعه بر آن است که سجده شکر در وقت‏ تازه شدن نعمتى،یا دفع بلایى مستحبّ است،و بهترین آن پس از نماز است براى شکر بر توفیق اداى نماز.
به سند معتبر از حضرت باقر علیه السّلام روایت شده:پدرم امام زین العابدین علیه السّلام،هیچ نعمتى را از خدا یاد نکرد،مگر آن‏که به شکرانه‏ آن،سجده بجا آورد،و هیچ آیه ‏اى از قرآن را نخواند که در آن سجده باشد،مگر آن‏که سجده کرد،و خدا شرّى را که از آن‏ مى‏ ترسید،از او دفع نکرد مگر آنکه سجده کرد،و از هر نماز واجبى که فارغ مى‏ شد،پس از آن سجده بجا مى‏آورد،و هرگاه‏ اصلاح نمودن میان دو نفر را توفیق مى ‏یافت،به خاطر شکر آن سجده مى ‏کرد،در تمام مواضع سجود آن حضرت،اثر سجده نمایان بود،به این خاطر به آن حضرت سجّاد علیه السلام مى‏ گفتند.
و نیز به سند صحیح از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده‏ هر مؤمنى در غیر نماز،براى شکر نعمتى براى خدا سجده کند حق تعالى براى او ده حسنه مى‏ نویسد،و ده سیئه را از او محو مى‏کند،و ده درجه براى او در بهشت بلند مى‏گرداند.
و به سندهاى معتبر بسیار از آن حضرت روایت شده: نزدیک‏ترین حالات بنده به خدا،حالت سجده همراه با گریه است.
در حدیث صحیح دیگرى فرمود:سجده شکر بر هر مسلمانى واجب است،نماز خود را با آن تمام کن،و پروردگارت را به وسیله آن خشنود نما،و فرشتگان را از خود به شگفتى انداز،به درستى که بنده هرگاه نماز بجا آورد،و پس از آن سجده شکر کند،پروردگار جهانیان بین او و فرشتگان‏ پرده را بگشاید و بگوید:اى فرشتگان من،به جانب بنده من نظر کنید،که فریضه مرا ادا نمود،و عهد مرا تمام کرد،پس‏ در پیشگاه من به خاطر آنچه بر او انعام کرده‏ام سجده کرد،اى فرشتگان من،به او چه پاداشى باید داد؟پاسخ مى‏دهند رحمتت را.مى‏پرسد:دیگر چه؟مى‏گویند:بهشت،باز مى‏فرماید:دیگر چه؟مى‏گویند:کفایت کارهاى مهمّ او،و برآوردن حاجاتش.پس حق تعالى به کرّات مى‏پرسد،و فرشتگان پاسخ مى‏دهند،تا آن‏که فرشتگان مى‏گویند: پروردگارا،دیگر چیزى نمى‏دانیم،آنگاه خداى کریم مى‏فرماید:من او را شکر مى‏کنم،چنان‏که او مرا شکر کرد،و به‏ فضل خود به سوى او رو مى‏کنم،و رحمت عظیم خود را در قیامت به او مى‏نمایانم!
به سند صحیح از حضرت صادق علیه السّلام‏ روایت شده:خداى عالمیان،ابراهیم علیه السّلام را براى آن خلیل خود گردانید،که بسیار بر زمین سجده مى‏کرد.
و در حدیث معتبر دیگرى فرمود:چون نعمتى از نعمتهاى خدا را به یاد آورى،و در جایى باشى که کسى از مخالفان تو را نبیند،چهره خود را به نیّت سجده بر زمین گذار،و اگر در جایى باشى که مخالفان حاضر باشند،و نتوانى سجده کنى،دست‏ بر پایین شکم خود گذار،و براى تواضع و فروتنى نسبت به خدا به حالت رکوع درآ،و دست بر شکم گذاشتن به خاطر آن است،که مخالفان گمان کنند،دردى در شکم تو پیدا شده.در روایات متعددى وارد شده:حق تعالى به موسى‏ علیه السّلام خطاب کرد:مى‏دانى تو را براى چه برگزیدم،و از میان آفریدگانم تنها تو را کلیم خود کردم؟موسى گفت: پروردگارا نمى‏دانم،خدا فرمود:براى آن‏که بر احوال بندگان توجّه کردم،در میان ایشان کسى را ندیدم،که در پیشگاه من بیش از تو خشوع آورد،چون تو از نماز فارغ مى‏شوى،دو طرف چهرات را بر خاک مى‏گذارى.
به سند موثّق از حضرت رضا علیه السّلام روایت شده:سجده پس از فراغت از نماز واجب،شکر خدا است بر اینکه بنده‏ خود را بر ادا کردن واجب توفیق داده،و کمتر چیزى که باید در این سجده گفته شود،این است که سه مرتبه بگوید: «شکرا للّه»راوى پرسید:«شکرا للّه»چه معنایى دارد؟حضرت فرمود:معنایش این است که این سجده از جانب‏ من براى شکر و سپاس خدا است بر اینکه به من توفیق داد به خدمتش برخاستم،و واجب او را ادا کردم،و شکر خدا موجب فزونى نعمت و توفیق طاعت است،و اگر در نماز تقصیرى مانده باشد،که به نافله‏ها جبران نگشته به وسیله‏ این سجده جبران مى‏شود.و اما کیفیت این سجده،مشروط به شرطى نیست به هر شکلى که صورت گیرد صحیح است، و احوط آن است که بر زمین انجام گیرد،و اگر بتواند باید مانند سجده نماز بر هفت عضو سجده کند،و پیشانى را بر آنچه سجده نماز بر آن صحیح است بگذارد،و بهتر آن است که بر خلاف سجده نماز دستها را بر زمین بخواباند، و شکم را به زمین برساند،و مستحبّ است اول پیشانى را بر زمین گذارد،سپس طرف راست صورت را،آنگاه جانب چپ را و دوباره‏ پیشانى را بر زمین گذارد.به همین خاطر این حالت را«دو سجده شکر»مى‏گویند.و ظاهرا بدون گفتن ذکر هم صورت مى‏گیرد،و مستحبّ‏ است که در این سجده ذکر بگوید،و بهتر آن است که ذکرها و دعاهایى را که در چند سطر بعد ذکر خواهد شد بخواند،و مستحبّ است این سجده را طول دهد،

دعا برای رفع پریشانی و بیماری

دهم:کفعمى روایت کرده:مردى به رسول خدا صلى اللّه علیه و آله از تنگدستى و پریشانى و بیمارى شکایت کرد،حضرت فرمود:هر صبح‏ و شام ده مرتبه این دعا را بخواند،او سه روز بر این دعا مداومت کرد،حال او به صحّت و توانگرى و راحتى برگشت، و شیخ طوسى و دیگران،آن را در تعقیب نماز صبح ذکر کرده‏اند،و دعا این است:
لا حَوْلَ وَلا قُوَّهَ اِلاّ بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَى الْحَىِّ الَّذى لا یَمُوتُ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ وَلَدا وَلَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِى الْمُلْکِ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىُّ مِنَ الذُّلِّ وَکَبِّرْهُ تَکْبیرا
جنبش و نیرویى نیست مگر به خدا،توکّل کردم بر زنده‏اى که هرگز نمى‏میرد،و ستایش خداى را که فرزندى‏ نگرفت،و براى او در فرمانروایى شریکى نمى‏باشد،و براى او از روى خوارى سرپرستى نیست،و او را بزرگ شمار بزرگ‏شمردنى شایسته.

تعقیبات مختصه نماز صبح

بدانکه تعقیب نماز صبح،بیش ار سایر نمازهاست،و احادیث در فضیلت خصوص این تعقیب بسیار است. از امیر مؤمنان علیه السّلام روایت شده:ذکر خدا بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب در بدست آوردن روزى،سرعت ‏بخش ‏تر از سفر کردن براى تجارت بر روى زمین است.

از حضرت رسول صلى اللّه علیه و آله روایت شده:هرکه از طلوع صبح،تا طلوع‏ آفتاب،در مصلاّى[محلّ خواندن نماز]خود قرار گیرد،و به تعقیب مشغول باشد،خدا او را از آتش دوزخ برهاند.

از امام باقر علیه السّلام نقل شده:شیطان لشگر روز خویش را از طلوع صبح تا طلوع آفتاب منتشر مى‏ کند،و لشکر شب خویش را از غروب‏ تا بر طرف شدن حمره مغربیّه[سرخى موجود در افق مغرب]بنابراین،در این دو ساعت خدا را بسیار یاد کنید،که در این دو زمان، شیطان آدمى را از ذکر خدا غافل مى‏ کند.

به سند صحیح روایت شده که امام رضا علیه السّلام در خراسان،هنگامى که نماز صبح را به جاى مى‏ آوردند،تا طلوع آفتاب در مصلاّى خویش مى‏ نشستند،و مشغول تعقیب بودند،آنگاه کیسه چرمى براى‏ آن حضرت مى‏ آوردند،که در آن چند مسواک بود،به یک‏ یک آنها مسواک مى ‏کردند،سپس مقدارى کندر مى ‏جویدند، پس از آن قرآن تلاوت مى‏ کردند.

از حضرت رسول صلى اللّه علیه و آله روایت شده:هرکه از طلوع صبح تا طلوع آفتاب مشغول‏ تعقیب باشد،ثواب حجّ براى او نوشه مى‏ شود.

در حدیث قدسى وارد شده:حق تعالى مى‏ فرماید:اى فرزند آدم‏ مرا پس از صبح یک ساعت،و پس از عصر یک ساعت یاد کن،تا همه کارهاى مهمّ تو را کفایت کنم.

اما تعقیبات مختصّ به صبح:

اول:ابن بابویه به سند معتبر،از امام باقر علیه السّلام روایت کرده:هرکه پس از نماز صبح هفتاد مرتبه از خدا طلب آمرزش مى ‏کنم ‏و بسوى او باز میگردم بگوید،خدا او را بیامرزد،هرچند در آن روز هفتاد هزار گناه مرتکب شود،و در روایت دیگرى‏ آمده است هفتصد گناه.

دوم: همچنین ابن بابویه به سند صحیح و سندهاى معتبر از امیر مؤمنان علیه السّلام روایت کرده: هرکه پس از نماز صبح یازده مرتبه سوره توحید را بخواند،در آن روز على‏رغم شیطان گناهى بر او نوشته نمى ‏شود در«بلد الأمین»از حضرت رسول صلى اللّه علیه و آله روایت کرده:هرکه توحید را هر روز ده مرتبه بخواند،در آن روز هر مقدار شیطان‏ بکوشد که گناهى بر او نوشته شود نوشته نمى‏ شود.

سوّم:کلینى به سند صحیح از امام صادق علیه السّلام روایت کرده:هرکه‏ پس از نماز صبح صد مرتبه بگوید:
ماشآءاللّهُ کانَ وَلاحَوْلَ وَلا قُوَّهَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ
آنچه خدا خواست شد،جنبش و نیرویى نیست مگر به خداى والاى بزرگ.
در آن روز هیچ مکروهى نبیند.این معنا را شیخ طوسى و دیگران نیز در کتب دعاى خویش ذکر کرده‏ اند.