دعا برای برادران مومن در سجده

مولّف گوید:ما در«مفاتیح»در ضمن اعمال مسجد کوفه،و مسجد زید،بعضى دعاها را نقل کردیم که در سجده خوانده مى‏شود.و شیخ‏ طوسى در کتاب«مصباح المتهجّد»در ذکر سجده شکر فرمود:مستحبّ است براى برادران خود،در سجده دعا کند و بگوید:
اَللّهُمَّ رَبَّ الْفَجْرِ وَاللَّیالِى الْعَشْرِ وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ وَاللَّیْلِ اِذا یَسْرِ وَرَبَّ کُلِّ شَىْءٍ وَاِلهَ کُلِّ شَىْءٍ وَ خالِقَ کُلِّ شَىْءٍ وَمَلیکَ کُلِّ شَىْءٍ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَافْعَلْ بى وَبِفُلانٍ وَفُلانٍ ما اَنْتَ اَهْلُهُ وَلا تَفْعَلْ بِنا ما نَحْنُ اَهْلُهُ فَاِنَّکَ اَهْلُ التَّقْوى وَاَهْلُ الْمَغْفِرَهِ
اى پروردگار بامداد،و شبهاى ده‏گانه،و پروردگار جفت و تک،و شب هنگامى که مى‏گذرد،و پروردگارم هر چیز، و معبود هر چیز،و آفریننده هر چیز،و پادشاه هر چیز،بر محمّد و خاندانش درود فرست،و با من و فلان و فلان آنچه شایسته آنى انجام ده،و نسبت به ما آنچه سزاوار آن هستیم انجام مده،به درستى که تو اهل‏ تقوا و آمرزشى.
چون سر از سجده برداشتى،دست خود را بر موضع سجود خود مى‏مالى،و از طرف چپ صورت به صورت‏ مى‏کشى،آنگاه به پیشانى،سپس سه مرتبه به جانب راست،و در هر مرتبه مى‏گویى:
اَللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ عالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهادَهِ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ اَللّهُمَّ اَذْهِبْ عَنِّى الْهَمَّ وَالْحَزَنَ وَالْغِیَرَ وَالْفِتَنَ ما ظَهَرَ مِنْها وَما بَطَنَ.
خدایا تو را ستایش،معبودى جز تو نیست،داناى نهان و آشکار،بخشنده و مهربان،خدایا اندوه درون‏ و غم و دگرگونیها و فتنه‏ ها آنچه آشکار شد و آنچه نهان گشت را از من برطرف کن

دعاهای سجده شکر

اما دعاهاى این سجده بسیار است و آسانترین آنها این چند مورد است.

اول:به سند معتبر از حضرت رضا علیه السّلام روایت شده:اگر میخواهى صد مرتبه شکرا شکرا بگو و اگر مى‏خواهى صدر مرتبه عفوا عفوا.در«عیون اخبار الرضا»از رجاء بن ابى الضّحاک روایت کرده که حضرت رضا علیه السّلام در راه خراسان،هرگاه از تعقیب نماز ظهر فارغ‏ میشدند صد مرتبه در سجده میگفتند شکرا للّه و چون از تعقیب نماز عصر فارغ میشدند،صد مرتبه مى‏گفتند حمدا للّه

 

دوم:شیخ کلینى به سند معتبر از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده:نزدیکترین احوال بنده به خداى تعالى هنگامى است که در سجده باشد و خداى خود را بخواند.چون به سجده روى بگو:
یا رَبَّ الاَْرْبابِ وَیا مَلِکَ الْمُلُوکِ وَیا سَیِّدَ السّاداتِ وَیا جَبّارَ الْجَبابِرَهِ وَیا اِلهَ الاْلِهَهِ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ
اى پروردگار پرورندگان،و اى پادشاه پادشاهان،و اى سرور سروران،و اى جبّار جبّاران،و اى معبود معبودان،درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد
سپس حاجت خود را بخواه.آنگاه بگو:
فَاِنّى عَبْدُکَ ناصِیَتى فى قَبْضَتِکَ
من بنده توام،اختیارم در دست قدرت توست.
بعد هر دعایى را که خواهى بکن،که خدا بخشنده است،و برآوردن‏ هیچ حاجتى براى او دشوار نیست.

 

سوم:کلینى به سند موثّق از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده:پدرم را شبى در مسجد به حال سجده دیدم،شنیدم مى‏گریست و این دعا را مى‏خواند:
سُبْحانَکَ اَللّهُمَّ اَنْتَ رِبّى حَقّا حَقّا سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّدا وَرِقّا اَللّهُمَّ اِنَّ عَمَلى ضَعیفٌ فَضاعِفْهُ لى اَللّهُمَّ قِنى عَذابَکَ یَوْمَ تَبْعَثُ عِبادَکَ وَتُبْ عَلَىَّ اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحیمُ
منزّهى تو،خدایا تو پروردگار منى،به راستى از روى بندگى و بردگى براى تو سجده کردم،اى پروردگارم خدایا،به درستى که عمل‏ من کم است بر آن بیفزاى،خدایا مرا از عذابت نگاه دار،روزى که بندگانت را برانگیزى و توبه‏ام را بپذیر زیرا تو پذیرنده توبه و مهربانى.

چهارم:کلینى به سند معتبر روایت کرده:حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام این‏ دعا را در سجده مى‏خواند:
اَعُوذُ بِکَ مِنْ نارٍ حَرُّها لا یُطْفى وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ نارٍ جَدیدُها لا یَبْلى وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ نارٍ عَطْشانُها لا یُرْوى وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ نارٍ مَسْلُوبُها لا یُکْسى
به تو پناه مى‏آورم از آتشى که گرمایش فرو نمى‏نشیند،و به تو پناه مى‏آورم از آتشى که تازه‏اش‏ کهنه نمى‏گردد،و به تو پناه مى‏آورم از آتشى که تشنه‏اش سیراب نشود،و به تو پناه مى‏آورم از آتشى که برهنه‏اش پوشیده نگردد.

پنچم:کلینى به سند معتبر روایت کرده:مردى به حضرت صادق علیه السّلام شکایت کرد:امّ ولدى[امّ ولد به کنیزانى گفته مى‏شود که از مالکان‏ خود داراى فرزندى شوند]دارم که علیل است،فرمود:پس از هر نماز واجب در سجده شکر بگوید:یا رؤوف یا رحیم،یا ربّ یا سیّدى‏ آنگاه حاجت خود را بطلبد.

ششم:در بسیارى از روایات معتبر نقل شده:امام صادق و امام کاظم علیهما السّلام در سجده‏ شکر بسیار مى‏گفتند: اسالک الرّاحه و عند الموت و العوف عند الحساب.

هفتم:به سند صحیح از حضرت‏ صادق علیه السّلام روایت شده:در سجده مى‏گفتند:سجد وجهى اللّئیم لوجه ربّى الکریم.

هشتم:در بعضى از کتب معتبر از امیر مؤمنان على السّلام روایت شده:بهترین سخنان نزد حق تعالى،آن است که بنده‏ در سجده سه مرتبه بگوید:انّى ظلمت نفسى فاغفر لى.

نهم:در«جعفریات»به سند صحیح از حضرت امام صادق علیه السّلام روایت کرده:حضرت رسول  صلى اللّه علیه و آله وقتى سر به سجده مى‏گذاشت این دعا را مى‏خواند:
اَللّهُمَّ مَغْفِرَتُکَ اَوْسَعُ مِنْ ذُ نُوبى وَرَحْمَتُکَ اَلاَرْجى عِنْدى مِنْ عَمَلى فَاغْفِرْ لى ذُ نُوبى یا حَیّا لا یَمُوتُ.
خدایا آمرزشت از گناهان من گسترده‏تر،و مهرت بر من از عملم امیدبخش‏تر است،گناهان مرا بیامرز،اى زنده‏اى که هرگز نمى‏میرد.
دهم:قطب راوندى از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده: هرگاه بر تو شدّت و غمى عارض شود،و به نهایت سختى برسد،بر زمین سجده کن و بگو:
یا مُذِلَّ کُلِّ جَبّارٍ یا مُعِزَّ کُلِّ ذَلیلٍ قَدْ وَحَقِّکَ بَلَغَ مَجْهُودى فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَفَرِّجْ عَنّى.
اى خوار کننده هر سرکش اى عزّت‏بخش هر خوار،به حقّت سوگند،تابم به سرآمد،پس بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست،و مشکل مرا بگشاى
در کتاب«عده الداعى»از آن حضرت روایت کرده:هرگاه به مردى حادثه‏اى یا پیش‏آمد سختى،یا اندوه شدیدى،یا غمى‏ سنگین برسد،زانوها و دستهاى خود را تا مرفق برهنه کند،و به زمین بچسباند و سینه خود،نیز به زمین برساند و حاجت خود را بطلبد.

یازدهم:ابن بابویه به سند معتبر از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده:هرگاه بنده در سجده سه مرتبه بگوید:یا اللّه یا ربّاه‏ یا سیّداه خداى کریم در جواب او گوید:لبیّک بنده من،حاجت خود را بخواه.در«مکارم الاخلاق»روایت کرده:هرکه در سجده‏ بگوید:یا ربّاه یا سیّداه آن‏قدر که نفس قطع شود،حق تعالى فرماید:حاجت خود را بخواه.

دوازدهم:در کتاب‏ «مکارم اخلاق»از امام صادق علیه السّلام روایت کرده:حضرت رسول صلى اللّه علیه و آله به مردى رسید که در حال سجده بود و مى‏گفت:
یا رَبِّ ماذا عَلَیْکَ اَنْ تُرْضِىَ عَنّى کُلَّ مَنْ کانَ لَهُ عِنْدى تَبِعَهٌ وَاَنْ تَغْفِرَ لى ذُ نُوبى وَاَنْ تُدْخِلَنِى الْجَنَّهَ بِرَحْمَتِکَ فَاِنَّما عَفْوُکَ عَنِ الظّالِمینَ وَاَ نَا مِنَ الظّالِمینَ فَلْتَسَعْنى رَحْمَتُکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
اى پروردگارم،تو را چه مى‏شود که از من خشنود کنى،هرکه را از او نزد من حقىّ است،و اینکه گناهانم را بیامرزى،و به رحمتت مرا وارد بهشت گردانى جز این نیست که،گذشت‏ تو از ستمکاران است،و من از ستمکارانم،پس مرا به مهرت فرا گیر،اى مهربان‏ترین مهربانان.
حضرت فرمود:سر از سجده بردار که دعایت مستجاب شد،به درستى که دعاى پیامبرى را خواندى که در زمان قوم عاد بود.

سجده امام موسی کاظم و بعض اصحاب آن حضرت

چنان‏که روایت شده:حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام پس از طلوع صبح سجده مى‏نمود تا هنگام ظهر شرعى،و بعد از عصر تا هنگام‏ شام،
و در حدیث دیگرى وارد شده:آن حضرت بیشتر از ده سال هر روز پس از طلوع آفتاب،تا هنگام ظهر شرعى در سجده بودند،
و به سند صحیح روایت شده:حضرت رضا علیه السّلام به اندازه‏اى در سجود مى‏ماند،که سنگ‏ریزه مسجد از عرق ایشان تر مى‏شد،و آن حضرت‏ دو طرف روى خود را بر زمین مسجد مى‏چسباندند.
در کتاب رجال کشّى آمده است که فضل به شاذان نزد ابن عمیر آمد درحالى‏که در سجده‏ بود،و سجده را بسیار طول داد،چون سر برداشت،و درباره طول سجده‏اش سخن به میان آمد گفت:اگر سجده جمیل بن درّاج را مى‏دیدى، سجده مرا طولانى نمى‏شمردى،و نیز گفت:روزى نزد جمیل رفتم،او سجده را بسیار طول داد،چون سر برداشت،گفتم:سجد را طول‏ دادید؟گفت:اگر سجده معروف بن خرّبوذ را مى‏دیدى،سجده مرا آسان مى‏شمردى،
و نیز از فضل بن شاذان روایت کرده:حسن بن على‏ بن فضّال براى عبادت به صحرا مى‏رفت،سجده را به اندازه‏اى طول میداد،که پرندگان بر پشتش مى‏نشستند،به گمان این که جامه‏ى افتاده‏اى‏ است،و حیوانات وحشى در اطراف او مى‏چریدند و از او نمى‏هراسیدند
و نیز روایت کرده:علىّ بن مهزیار،به هنگام طلوع آفتاب به سجده مى‏رفت و سر بر نمى‏داشت تا براى هزار نفر از برادران خود دعا مى‏کرد همانند آنچه که براى خود دعا کرده بود،و از کثرت طول سجده بر پیشانى او به مانند زانوى‏ شتر،پینه بود!!
و نیز روایت کرده:ابن عمیر پس از نماز صبح سر به سجده شکر مى‏گذاشت و بر نمیداشت مگر هنگام ظهر.
بهتر این است که سجده شکر پس از تمام‏ تعقیبات و پیش از انجام نوافل باشد و بیشتر اصحاب گفته‏اند:در نماز مغرب پس از نوافل انجام گیرد و بعضى زمان انجام آن را پیش از نوافل گفته‏اند،و ظاهرا هر دو وقت خوب است ولى پیش از نوافل بجا آوردن بهتر است،چنانکه حمیرى از حضرت صاحب الزمان علیه السّلام روایت کرده و اگر هر دو را به عمل آورد، شاید بهتر باشد.

در فضیلت و کیفیت سجده شکر

چون از تعقیب نماز فارغ شدى،سجده شکر بجا آور.
و اتفاق علماى شیعه بر آن است که سجده شکر در وقت‏ تازه شدن نعمتى،یا دفع بلایى مستحبّ است،و بهترین آن پس از نماز است براى شکر بر توفیق اداى نماز.
به سند معتبر از حضرت باقر علیه السّلام روایت شده:پدرم امام زین العابدین علیه السّلام،هیچ نعمتى را از خدا یاد نکرد،مگر آن‏که به شکرانه‏ آن،سجده بجا آورد،و هیچ آیه ‏اى از قرآن را نخواند که در آن سجده باشد،مگر آن‏که سجده کرد،و خدا شرّى را که از آن‏ مى‏ ترسید،از او دفع نکرد مگر آنکه سجده کرد،و از هر نماز واجبى که فارغ مى‏ شد،پس از آن سجده بجا مى‏آورد،و هرگاه‏ اصلاح نمودن میان دو نفر را توفیق مى ‏یافت،به خاطر شکر آن سجده مى ‏کرد،در تمام مواضع سجود آن حضرت،اثر سجده نمایان بود،به این خاطر به آن حضرت سجّاد علیه السلام مى‏ گفتند.
و نیز به سند صحیح از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده‏ هر مؤمنى در غیر نماز،براى شکر نعمتى براى خدا سجده کند حق تعالى براى او ده حسنه مى‏ نویسد،و ده سیئه را از او محو مى‏کند،و ده درجه براى او در بهشت بلند مى‏گرداند.
و به سندهاى معتبر بسیار از آن حضرت روایت شده: نزدیک‏ترین حالات بنده به خدا،حالت سجده همراه با گریه است.
در حدیث صحیح دیگرى فرمود:سجده شکر بر هر مسلمانى واجب است،نماز خود را با آن تمام کن،و پروردگارت را به وسیله آن خشنود نما،و فرشتگان را از خود به شگفتى انداز،به درستى که بنده هرگاه نماز بجا آورد،و پس از آن سجده شکر کند،پروردگار جهانیان بین او و فرشتگان‏ پرده را بگشاید و بگوید:اى فرشتگان من،به جانب بنده من نظر کنید،که فریضه مرا ادا نمود،و عهد مرا تمام کرد،پس‏ در پیشگاه من به خاطر آنچه بر او انعام کرده‏ام سجده کرد،اى فرشتگان من،به او چه پاداشى باید داد؟پاسخ مى‏دهند رحمتت را.مى‏پرسد:دیگر چه؟مى‏گویند:بهشت،باز مى‏فرماید:دیگر چه؟مى‏گویند:کفایت کارهاى مهمّ او،و برآوردن حاجاتش.پس حق تعالى به کرّات مى‏پرسد،و فرشتگان پاسخ مى‏دهند،تا آن‏که فرشتگان مى‏گویند: پروردگارا،دیگر چیزى نمى‏دانیم،آنگاه خداى کریم مى‏فرماید:من او را شکر مى‏کنم،چنان‏که او مرا شکر کرد،و به‏ فضل خود به سوى او رو مى‏کنم،و رحمت عظیم خود را در قیامت به او مى‏نمایانم!
به سند صحیح از حضرت صادق علیه السّلام‏ روایت شده:خداى عالمیان،ابراهیم علیه السّلام را براى آن خلیل خود گردانید،که بسیار بر زمین سجده مى‏کرد.
و در حدیث معتبر دیگرى فرمود:چون نعمتى از نعمتهاى خدا را به یاد آورى،و در جایى باشى که کسى از مخالفان تو را نبیند،چهره خود را به نیّت سجده بر زمین گذار،و اگر در جایى باشى که مخالفان حاضر باشند،و نتوانى سجده کنى،دست‏ بر پایین شکم خود گذار،و براى تواضع و فروتنى نسبت به خدا به حالت رکوع درآ،و دست بر شکم گذاشتن به خاطر آن است،که مخالفان گمان کنند،دردى در شکم تو پیدا شده.در روایات متعددى وارد شده:حق تعالى به موسى‏ علیه السّلام خطاب کرد:مى‏دانى تو را براى چه برگزیدم،و از میان آفریدگانم تنها تو را کلیم خود کردم؟موسى گفت: پروردگارا نمى‏دانم،خدا فرمود:براى آن‏که بر احوال بندگان توجّه کردم،در میان ایشان کسى را ندیدم،که در پیشگاه من بیش از تو خشوع آورد،چون تو از نماز فارغ مى‏شوى،دو طرف چهرات را بر خاک مى‏گذارى.
به سند موثّق از حضرت رضا علیه السّلام روایت شده:سجده پس از فراغت از نماز واجب،شکر خدا است بر اینکه بنده‏ خود را بر ادا کردن واجب توفیق داده،و کمتر چیزى که باید در این سجده گفته شود،این است که سه مرتبه بگوید: «شکرا للّه»راوى پرسید:«شکرا للّه»چه معنایى دارد؟حضرت فرمود:معنایش این است که این سجده از جانب‏ من براى شکر و سپاس خدا است بر اینکه به من توفیق داد به خدمتش برخاستم،و واجب او را ادا کردم،و شکر خدا موجب فزونى نعمت و توفیق طاعت است،و اگر در نماز تقصیرى مانده باشد،که به نافله‏ها جبران نگشته به وسیله‏ این سجده جبران مى‏شود.و اما کیفیت این سجده،مشروط به شرطى نیست به هر شکلى که صورت گیرد صحیح است، و احوط آن است که بر زمین انجام گیرد،و اگر بتواند باید مانند سجده نماز بر هفت عضو سجده کند،و پیشانى را بر آنچه سجده نماز بر آن صحیح است بگذارد،و بهتر آن است که بر خلاف سجده نماز دستها را بر زمین بخواباند، و شکم را به زمین برساند،و مستحبّ است اول پیشانى را بر زمین گذارد،سپس طرف راست صورت را،آنگاه جانب چپ را و دوباره‏ پیشانى را بر زمین گذارد.به همین خاطر این حالت را«دو سجده شکر»مى‏گویند.و ظاهرا بدون گفتن ذکر هم صورت مى‏گیرد،و مستحبّ‏ است که در این سجده ذکر بگوید،و بهتر آن است که ذکرها و دعاهایى را که در چند سطر بعد ذکر خواهد شد بخواند،و مستحبّ است این سجده را طول دهد،