وَ رُوِیَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی وَ أَنَا غُلَامٌ فَتَعَشَّیْنَا عِنْدَ الرِّضَا ع- لَیْلَهَ خَمْسَهٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ ذِی الْقَعْدَهِ فَقَالَ لَهُ لَیْلَهُ خَمْسَهٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ ذِی الْقَعْدَهِ وُلِدَ فِیهَا إِبْرَاهِیمُ ع‏ وَ وُلِدَ فِیهَا عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ ع وَ فِیهَا دُحِیَتِ الْأَرْضُ مِنْ تَحْتِ الْکَعْبَهِ فَمَنْ صَامَ ذَلِکَ الْیَوْمَ کَانَ کَمَنْ صَامَ سِتِّینَ شَهْراً.

وَ رُوِیَ‏ أَنَّ فِی تِسْعٍ وَ عِشْرِینَ‏ مِنْ ذِی الْقَعْدَهِ أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْکَعْبَهَ وَ هِیَ أَوَّلُ رَحْمَهٍ نَزَلَتْ فَمَنْ صَامَ ذَلِکَ الْیَوْمَ کَانَ کَفَّارَهَ سَبْعِینَ سَنَهً.

وَ رَوَى الْحَسَنُ بْنُ رَاشِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ- لِلْمُسْلِمِینَ عِیدٌ غَیْرُ الْعِیدَیْنِ قَالَ نَعَمْ یَا حَسَنُ وَ أَعْظَمُهُمَا وَ أَشْرَفُهُمَا قَالَ قُلْتُ لَهُ فَأَیُّ یَوْمٍ هُوَ قَالَ هُوَ یَوْمٌ نُصِبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع عَلَماً لِلنَّاسِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ أَیُّ یَوْمٍ هُوَ قَالَ إِنَّ الْأَیَّامَ تَدُورُ وَ هُوَ یَوْمُ ثَمَانِیَهَ عَشَرَ مِنْ ذِی الْحِجَّهِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَصْنَعَ فِیهِ قَالَ تَصُومُهُ یَا حَسَنُ وَ تُکْثِرُ فِیهِ الصَّلَاهَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ ع وَ تَبَرَّأُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِمَّنْ ظَلَمَهُمْ حَقَّهُمْ فَإِنَّ الْأَنْبِیَاءَ ع کَانَتْ تَأْمُرُ الْأَوْصِیَاءَ بِالْیَوْمِ الَّذِی کَانَ یُقَامُ فِیهِ الْوَصِیُّ أَنْ یُتَّخَذَ عِیداً قَالَ قُلْتُ مَا لِمَنْ صَامَهُ مِنَّا قَالَ صِیَامُ سِتِّینَ شَهْراً وَ لَا تَدَعْ صِیَامَ یَوْمِ سَبْعَهٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ رَجَبٍ فَإِنَّهُ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی أُنْزِلَتْ فِیهِ النُّبُوَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ ص وَ ثَوَابُهُ مِثْلُ سِتِّینَ شَهْراً لَکُمْ.

من لا یحضره الفقیه، ج‏۲، ص: ۹۰ و ۹۱

---

و از حسن بن علىّ وشّاء روایت شده است که گفت: من در زمان کودکى با پدرم در شب بیست و پنجم ذى القعده شام را نزد حضرت رضا علیه السّلام صرف کردیم، آن حضرت به پدرم فرمود: شب بیست و پنجم ذى القعده شبى است که ابراهیم و عیسى بن مریم علیهما السّلام در آن شب متولّد شده‏اند، و در آن شب زمین از زیر کعبه گسترش یافته است، پس کسى که روز آن را روزه بدارد، به مانند کسى است که شصت ماه روزه داشته باشد.

و روایت شده است که خداى عزّ و جلّ کعبه را در بیست و نهم ذى القعده نازل ساخته است، و آن نخستین رحمتى است که نازل شده است، پس کسى که آن روز را روزه بدارد، روزه‏اش کفّاره هفتاد سال است.

و حسن بن راشد روایت کرده است، که به امام صادق علیه السّلام معروض داشتم: فدایت شوم، آیا براى مسلمین جز آن دو عید عیدى هست؟ فرمود:

آرى، اى حسن، و آن عید اعظم و اشرف از آن دو عید است. راوى گوید: به آن حضرت عرض کردم: آن کدام روز است؟ فرمود: همان روزى که امیر مؤمنان‏ علیه السّلام براى مردم بعنوان شاخص حقّ تعیین شد.

راوى گفت: گفتم: فدایت شوم، آن کدام روز است؟ فرمود: روزها گردش مى‏کند، و آن، روز هجدهم از ذى الحجّه است، گفت: گفتم: فدایت شوم، در آن روز چه کارى براى ما سزاوار است که بجا آوریم؟ فرمود: کار سزاوار این است که آن روز را روزه بدارى، و صلوات بسیار بر محمّد و اهل بیتش نثار کنى و از کسانى که در حقّ ایشان ستم کرده‏اند به سوى خداى عزّ و جلّ بیزارى بجوئى، زیرا که پیامبران، اوصیاء خود را در باره روزى که وصىّ در آن روز منصوب مى‏شد امر مى‏کردند تا آن روز را عید بگیرند گوید: گفتم: اجر کسى از ما که آن روز را روزه بدارد چیست؟ فرمود: اجر شصت ماه روزه داشتن. و روزه روز بیست و هفتم رجب را وامگذار، زیرا که آن همان روزى است که نبوّت در آن روز بر محمّد صلّى اللَّه علیه و آله نازل شد، و ثواب آن براى شما با شصت ماه برابر است.

من لا یحضره الفقیه / ترجمه غفارى، على اکبر ومحمد جواد و بلاغى، صدر، ج‏۲، ص: ۴۱۰

‍ درباره ماه رجب ماه ولایت

 کسانى که مى ‏خواهند مقامات لیالى قدر و شهرالله را ادراک کنند، از ابتداى شهر ولایت، که ماه رجب است، خودشان را آماده مى ‏کنند، بعد از شهر ولایت، شهر رسول الله است و بعد از آن شهرالله است،غرض از اول ماه رجب، رجبیون اهل ولایت، کسانى که مى ‏خواهند ادراک شهرالله کنند، خودشان را مواظب و مراقبند که عمده آن است که این حقایق در آدم تحقق یابد.
 اینها که مى ‏خوانیم عرفان نظرى است. خواندن درس طب چیزى است، اما عملى ‏اش چیز دیگر است. آن دانستن فرمول و قواعد و فراگرفتن حرفى است، و اجرا کردن در مقام عمل حرفى است دیگر. عرفان عملى ورزیده شدن و ورزش کردن و پیاده کردن در متن ذات خود، و چشیدن و یافتن است، غیر از عرفان نظرى که آگاهى به مفاهیم اسماء و عبارات بوده و دانایى مفهومى است و غیر از آن دارایى حقیقى است.
 خداوند، إن شاءالله، شما را مؤید بدارد، جانى پیدا کنید که اگر کتاب و اصطلاح و الفاظ را کنار بگذارید زبان حال شما این بوده باشد:
من آنچه خواندم همه از یاد من برفت

الا حدیث دوست که تکرار مى‏ کنم‏
 یک وجود قرآنى و یک انسان الهى شوید و بچشید و بیایید و برسید که:
ایام خوش آن بود که با دوست به سر شد

باقى همه بى ‏حاصلى و بى ‏خبرى بود
اگر چنانچه این کتاب‏ها و درس و بحث آدم را براى ابدش درست نسازد این تلاش‏ها بى ‏فایده است. تأمل در ابد بفرمایید , ابد، یعنى هستیم که هستیم. داریم خودمان را در این مقطع زمان و در این نشأه، که مزرعه است، براى ابد مى ‏سازیم: «اقرء و ارق». خداوند، إن شاءالله، سر شما را به اسرار ولایت نورانى بفرماید و ما هم در این دعاى خیر با شما شریک بوده باشیم.
 شرح فارسی اسفار اربعه، جلد سوم صفحه ۴۳، علامه حسن زاده ی آملی روحی فداه

اعمال مشترک ماه مبارک رجب

اینها اعمالی است که انجام دادن آنها متعلق به همه ماه است و اختصاصى به روز معینی ندارد و آن چند مورد است :

۱- در تمام ایام ماه رجب دعای ذیل را که روایت شده امام زین العابدین(علیه السلام) در حجر در غره خواندند، خوانده شود:
“یَا مَنْ یَمْلِکُ حَوَائِجَ السَّائِلِینَ وَ یَعْلَمُ ضَمِیرَ الصَّامِتِینَ لِکُلِّ مَسْأَلَهٍ مِنْکَ سَمْعٌ حَاضِرٌ وَ جَوَابٌ عَتِیدٌ اللَّهُمَّ وَ مَوَاعِیدُکَ الصَّادِقَهُ وَ أَیَادِیکَ الْفَاضِلَهُ وَ رَحْمَتُکَ الْوَاسِعَهُ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْضِىَ حَوَائِجِى لِلدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَىْ‏ءٍ قَدِیرٌ .”

۲- دعایی را که از امام صادق(علیه السلام) روایت شده، خوانده شود:
«خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَیْرِکَ وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلا لَکَ وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلا بِکَ وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلا مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَکَ بَابُکَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِینَ وَ خَیْرُکَ مَبْذُولٌ لِلطَّالِبِینَ وَ فَضْلُکَ مُبَاحٌ لِلسَّائِلِینَ وَ نَیْلُکَ مُتَاحٌ لِلْآمِلِینَ وَ رِزْقُکَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاکَ وَ حِلْمُکَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاکَ عَادَتُکَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِیئِینَ وَ سَبِیلُکَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِینَ اللَّهُمَّ فَاهْدِنِى هُدَى الْمُهْتَدِینَ وَ ارْزُقْنِى اجْتِهَادَ الْمُجْتَهِدِینَ وَلا تَجْعَلْنِى مِنَ الْغَافِلِینَ الْمُبْعَدِینَ وَ اغْفِرْ لِى یَوْمَ الدِّینِ .»

۳- از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که در ماه رجب این خوانده شود:
«اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُکَ صَبْرَ الشَّاکِرِینَ لَکَ وَ عَمَلَ الْخَائِفِینَ مِنْکَ وَ یَقِینَ الْعَابِدِینَ لَکَ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْعَلِىُّ الْعَظِیمُ وَ أَنَا عَبْدُکَ الْبَائِسُ الْفَقِیرُ أَنْتَ الْغَنِىُّ الْحَمِیدُ وَ أَنَا الْعَبْدُ الذَّلِیلُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ امْنُنْ بِغِنَاکَ عَلَى فَقْرِى وَ بِحِلْمِکَ عَلَى جَهْلِى وَ بِقُوَّتِکَ عَلَى ضَعْفِى یَا قَوِىُّ یَا عَزِیزُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ وَ اکْفِنِى مَا أَهَمَّنِى مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.»

قابل توجه است که ادعیه دیگری نیز برای این ماه عزیز ذکر شده است که می‌توانید به مفاتیح الجنان مبحث اعمال ماه رجب رجوع نمایید .

۴- از حضرت رسول اکرم(صلى الله علیه و آله) روایت شده که: هر کس در ماه رجب صد مرتبه بگوید:

«أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِى لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ» و آن را به صدقه ختم فرماید حق تعالى براى او به رحمت و مغفرت و کسى که چهار صد مرتبه بگوید بنویسد براى او اجر صد شهید عطا فرماید.

۵- از نبی مکرم اسلام روایت است: کسى که در ماه رجب هزار مرتبه “لا إِلَهَ إِلا اللهُ” بگوید خداوند عز و جل براى او صد هزار حسنه عطا کند و براى او صد شهر در بهشت بنا فرماید .

۶- روایت است کسى که در رجب در صبح هفتاد مرتبه و در شب نیز هفتاد مرتبه بگوید:

“أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ” و پس از اتمام ذکر، دست‌ها را بلند کند و بگوید: “اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِى وَ تُبْ عَلَىَّ” اگر در ماه رجب بمیرد خدا از او راضى باشد و به برکت ماه رجب، آتش او را مس نکند .

۷- در کل این ماه هزار مرتبه ذکر:

أَسْتَغْفِرُ اللهَ ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ مِنْ جَمِیعِ الذُّنُوبِ وَ الْآثَامِ “ گفته شود؛ تا خداوند رحمان او را بیامرزد .

۸- سید بن طاووس در اقبال از حضرت رسول اکرم(صلى الله علیه و آله) فضیلت بسیاری براى خواندن سوره قل هو الله أحد نقل کرده است که ده هزار مرتبه یا هزار مرتبه یا صد مرتبه در این ماه تلاوت شود. و نیز روایت کرده که هر کس در روز جمعه ماه رجب صد مرتبه سوره قل هو الله أحد را بخواند براى او در قیامت نورى شود که او را به بهشت بکشاند.

۹- سید بن طاووس از حضرت رسول اکرم(صلى الله علیه و آله) روایت کرده که: هر کس در روز جمعه ماه رجب، مابین نماز ظهر و عصر، چهار رکعت نماز بگزارد و در هر رکعت حمد یک مرتبه و آیه الکرسى هفت مرتبه و قل هو الله أحد پنج مرتبه بخواند، و سپس ده مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذِى لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَهَ» حق تعالى براى او از روزى که این نماز را گزارده تا روزى که بمیرد هر روز هزار حسنه به او عطا فرماید، و او را به هر آیه‌ای که خوانده شهرى در بهشت از یاقوت سرخ و به هر حرفى قصرى در بهشت از دُرّ سفید دهد و تزویج فرماید او را حورالعین و از او راضى شود .

۱۰- سه روز از این ماه را که پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد روزه گرفته شود. زیرا که روایت شده هر کس در یکى از ماه‌هاى حرام، این سه روز را روزه بدارد حق تعالى براى او ثواب نهصد سال عبادت بنویسد.

۱۱- از حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) روایت شده است که: هر کس در یک شب از شب‌هاى ماه رجب ده رکعت نماز به این نحو که در هر رکعت حمد و قل یا ایها الکافرون یک مرتبه و توحید سه مرتبه بخواند، خداوند گناهان او را می‌آمرزد.

فضیلت ماه رجب

ماه رجب و ماه شعبان و ماه رمضان شرافت زیادی دارند و در فضیلت آنها روایات بسیاری وارد شده است. از حضرت رسول (صلى الله علیه و آله) روایت شده که: ماه رجب ماه بزرگ خدا است و ماهى در حرمت و فضیلت به آن نمى‏رسد و جنگیدن با کافران در این ماه حرام است و رجب ماه خدا است و شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه امت من است کسى که یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، موجب خشنودى خدای بزرگ می‌گردد و غضب الهى از او دور می گردد و درى از درهاى جهنم بر روى او بسته گردد.

از حضرت موسى بن جعفر(علیهماالسلام) روایت شده است که: هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، آتش جهنم یک سال، از او دور شود و هر کس سه روز از آن را روزه بگیرد بهشت بر او واجب می گردد.

و همچنین فرمود که: رجب نام نهرى است در بهشت که از شیر سفیدتر و از عسل شیرین‏تر است. هر کس یک روز از رجب را روزه بگیرد البته از آن نهر بیاشامد.

از امام صادق(علیه السلام) روایت است که حضرت رسول اکرم( صلى الله علیه و آله) فرمود که: ماه رجب ماه استغفار امت من است پس در این ماه بسیار طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده و مهربان است و رجب را “أصب” مى‏گویند زیرا که رحمت خدا در این ماه بر امت من بسیار ریخته مى‏شود پس بسیار بگوئید: «أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَهَ».

ابن بابویه از سالم روایت کرده است که گفت: در اواخر ماه رجب که چند روز از آن مانده بود، خدمت امام صادق(علیه السلام)رسیدم. وقتی نظر مبارک آن حضرت بر من افتاد فرمود که آیا در این ماه روزه گرفته‏اى؟ گفتم نه والله اى فرزند رسول خدا. فرمود که آنقدر ثواب از تو فوت شده است که قدر آن را به غیر از خدا کسى نمى‏داند به درستى که این ماهى است که خدا آن را بر ماه‌هاى دیگر فضیلت داده و حرمت آن را عظیم نموده و گرامی داشتن روزه دار را در این ماه بر خود واجب گردانیده است.

پس گفتم یابن رسول الله اگر در باقیمانده این ماه روزه بدارم آیا به بعضى از ثواب روزه ‏داران آن نائل مى‏گردم؟ فرمود: اى سالم هر کس یک روز از آخر این ماه را روزه بدارد خدا او را ایمن گرداند از شدت سکرات مرگ و از هول بعد از مرگ و از عذاب قبر و هر کس دو روز از آخر این ماه را روزه بگیرد از صراط به آسانى بگذرد و هر کس سه روز از آخر این ماه را روزه بگیرد ایمن گردد از ترس بزرگ روز قیامت و از شدت‌ها و هول‌هاى آن روز و برات بیزارى از آتش جهنم به او عطا کنند. و بدان که براى روزه ماه رجب فضیلت بسیار وارد شده است و روایت شده که اگر شخصی قادر بر آن نباشد هر روز صد مرتبه این تسبیحات را بخواند تا ثواب روزه آن را دریابد: سُبْحَانَ الْإِلَهِ الْجَلِیلِ سُبْحَانَ مَنْ لا یَنْبَغِى التَّسْبِیحُ إِلا لَهُ سُبْحَانَ الْأَعَزِّ الْأَکْرَمِ سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزََّ وَ هُوَ لَهُ أَهْلٌ .

کمیّت و کیفیّت افطار و سحر

مطلب دیگری که سالک باید در روزه خود رعایت کند، کمیّت وکیفیِّت افطار و سحری است که باید چند مطلب را رعایت کرد.
۱. در سحر و افطار به اندازه لازم و ضرورت بخورد، ودر این مطلب خود را گول نزند.
۲. برای خدا تواضع نموده و از لذّت بردن از غذاهای خوشمزه اجتناب نموده وهدفش از خوردن وآشامیدن فقط کسب نیرو برای عبادت باشد.
۳. بیشتر یا کمتر از آنچه شرع گفته گوشت نخورد زیرا زیاده‌روی در خوردن گوشت موجب تقویت قوه غضب در انسان می‌شود، اندازه شرعی خوردن گوشت این است که بیش از سه روز در هفته گوشت نخورد و در خوردن گوشت زیاده‌روی نکند.
۴. آداب غذا خوردن را رعایت کند.

(المراقبات،ص۱۳۰)