شعله حسد

در اواخر تابستان و در شب دوازدهم ماه رجب سال ۲۱۸ (ه‍- ق ) مأمون خلیفه عباسى از دنیا رفت و در ناحیه طرسوس  به خاک سپرده شد. برادرش معتصم زمام خلافت را عهده دار گشت .

معتصم که از هر راه ممکن جهت تثبیت پایه هاى زمامدارى خویش ‍ تلاش مى کرد، براى جلوگیرى از خطرهاى احتمالى از ناحیه امام جواد ^{علیه السلام} و اینکه تحت مراقبت شخصى قرار گیرند، ایشان را از مدینه به بغداد آورد.

هنوز از اقامت امام ^{علیه السلام} در بغداد مدت زیادى نگذشته بود که به اشاره معتصم خلیفه عباسى به وسیله زهر آن حضرت به شهادت رسیدند. این حادثه ، به دنبال ماجرایى پیش آمد که داستانش چنین است .

زرقان دوست صمیمى ابن ابى دُآد بود مى گوید:

روزى ابن ابى دآد از نزد معتصم بازگشت در حالى که سخت غمگین بود. علت اندوه را جویا شدم . پاسخ داد:

– امروز آرزو کردم که کاش بیست سال پیش از این مرده بودم .

گفتم : براى چه ؟

جواب داد: به خاطر واقعه اى که از ابوجعفر، امام جواد ^{علیه السلام} ، در حضور معتصم علیه من رخ داد.

– مگر چه پیش آمد؟

– دزدى را نزد مجلس خلیفه آوردند دزد به سرقت خود اعتراف کرد و از خلیفه خواست با اجراى حد او را پاک سازد. خلیفه فقها را گرد آورد و ابوجعفر را نیز حاضر کرد، از ما پرسید دست دزد از کجا باید قطع شود؟ من گفتم : از مچ دست .

گفت : به چه دلیل ؟

گفتم : دست از انگشتان است تا مچ ، زیرا که خداوند در آیه (تیمم ) فرموده است : ((فامسحوا بوجوهکم و ایدیکم )) ((صورت و دستهایتان را مسح کنید)) منظور از دست در این آیه ، انگشتان تا مچ دست است .

عده اى از فقها نیز با من موافق شدند و گفتند دست دزد باید از مچ قطع گردد، ولى عده اى دیگر گفتند دست دزد را از آرنج باید قطع کرد، چون خداوند در آیه وضو مى فرماید: ((و ایدکم الى المرافق )) یعنى ((دست هاى خویش را تا آرنج ها بشویید!)) و این آیه دلالت دارد بر اینکه حد دست آرنج است .

سپس معتصم رو به ابوجعفر کرد و پرسید: در این مساءله چه نظر دارید؟

ایشان اظهار نمود: حاضران در این باره سخن گفتند، مرا معاف بدار!

متعصم بار دیگر سخنش را تکرار کرد و او عذر خواست. در آخر، معتصم گفت تو را به خداوند سوگند! آنچه را در این باره مى دانى بگو.

امام جواد علیه السلام گفت : حال که مرا قسم دادى ، نظرم را مى گویم . اینها به خطا رفتند زیرا فقط انگشتان دزد باید قطع شد، و کف دست بماند.

معتصم پرسید: دلیل این فتوا چیست ؟

گفت : رسول خدا ^{صلى الله علیه و آله وسلم} فرمود است سجده با هفت عضو بدن تحقق مى یابد، صورت (پیشانى )، دو کف دست ، دو سر زانو، دو پا (دو انگشت بزرگ پا.) بنابراین ، اگر دست دزد از مچ یا از آرنج قطع شود، دیگر دستى براى او نمىماند تا هنگام سجده آن را بر زمین گذارد.

و نیز خداى متعال فرموده است : ((و ان المساجد لله فلا تدعوا مع الله احدا)) ((سجده گاهها از آن خداست . پس هیچ کس را همپایه و همسنگ با خدا قرار ندهید)) منظور از سجده گاهها اعضاى هفتگانه است که سجده بر آنها انجام مى گیرد، و آنچه براى خداست قطع نمى شود.

معتصم از این بیان خوشش آمد و دستور داد فقط انگشتان دزد را قطع کردند.

ابن ابى دآد مى گفت : در این هنگام ، حالتى بر من رخ داد که گویى قیامت بر پا شده است و آرزو کردم که کاش مرده بودم و چنین روزى را نمى دیدم .

پس از سه روز نزد معتصم رفته به او گفتم : توصیه خیرخواهانه خلیفه بر من واجب است ، من مى خواهم در موردى با شما صحبت کنم که مى دانم به واسطه آن وارد آتش جهنم مى شوم .

معتصم گفت : کدام صحبت ؟

گفتم : خلیفه در مجلس خویش ، فقها و علما را براى حکمى از احکام دین جمع مى کند و از آنان در شرایطى که رؤساى لشگرى و کشورى حضور دارند و تمام گفتگوها را مىشنوند، حکم مساءله اى را مىپرسند و آنان جواب مىدهند، ولى نظر فقها را نمىپذیرند و تنها سخن مردى را قبول مىکنند که نیمى از مسلمانان به امامت و پیشوایى وى اعتقاد دارند و ادعا مى کنند که او سزاوار خلافت است ، این کار براى خلیفه پسندیده نیست !

در این هنگام سیماى خلیفه دگرگون شد و فهمید چه اشتباهى کرده آن گاه گفت :

خداوند تو را پاداش دهد که مرا توصیه خوبى کردى .

سپس روز چهارم به یکى از دبیران (کتّاب) دستور داد ابوجعفر، (امام جواد ^{علیه السلام})، را به خانه اش دعوت کند. او نیز چنین کرد، ولى امام نپذیرفت و عذر خواست . اما وى در دعوت خویش اصرار ورزید و گفت : من شما را به مهمانى دعوت مى کنم و آرزو دارم قدم به خانه ام بگذارید تا من از مقدم شما تبرک جویم . چند تن از وزراى خلیفه نیز آرزوى دیدار شما را در منزل من دارند.

امام ^{علیه السلام} ناچار! دعوت وى را پذیرفت و به خانه اش رفت ، اما آنان در غذاى وى زهر ریخته بودند.

به محض اینکه از غذا میل نمود، احساس کرد آغشته به زهر است ، از این رو تصمیم گرفت حرکت کند. میزبان از ایشان خواست بماند ولى حضرت در پاسخ فرمود:

اگر در خانه تو نباشم براى تو بهتر است !

امام جواد ^{علیه السلام}، براى مدتى سخت ناراحت بود تا آنکه زهر در اعضاى بدنش اثر کرد و چشم از جهان فروبست.