رهِ عشق؛ تفسیر سورۀ کهف ۸

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسعید لواسانی:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم‏

فَلَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ عَلى‏آثارِهِمْ إِنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَدِیثِ أَسَفاً   

دردمندی و پی‌گیری

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از اینکه کافران غیرعاقلانه رفتار می‌کنند و جاهلانه سخن می‌گویند، و حاضر نیستند به قرآن ایمان بیاورند تا به سعادت ابد برسند، و به جای دلبستگی به خدا، نسبت‌های ناروا به خداوند متعال می‌دهند، اندوه‌ناک است و خود را به زحمت می‌اندازد تا شاید راهی برای هدایت آن‌ها باز شود. و این سیرۀ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم است که چنین دلسوزانه ماموریت الهی خود را انجام می‌دهند که خداوند در آیات متعدد، ایشان را تسلی می‌دهند و بیان می‌کند که لازم نیست که خودتان را این‌چنین به زحمت بیاندازید. [مائده: ۶۸؛ یوسف: ۱۰۳؛ طه: ۲؛ فاطر: ۸] از جملۀ آیات همین آیه است.  منطق پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آن است که من مامور الهی هستم و تا زمانی که جان در بدن دارم، باید در جهت ماموریت خود که هدایت بشر به سوی خداست، تلاش کنم. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم همواره خود را برای بشریت به زحمت می‌اندازند، نه تنها برای مومنان که رنج آن‌ها برای ایشان سخت است: «عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّم» [توبه: ۱۲۸] «بر او دشوار است شما در رنج بیفتید.» بلکه برای کل بشریت تا ـ حد نهایت ـ دلسوز هستند. «فَلَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ عَلى‏ آثارِهِم» ای پیامبر ما، در پی‌گیری کار آنان چقدر کوشش و تلاش می‌کنی، گویا می‌خواهی خودت را هلاک کنی!  «إِنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَدِیثِ أَسَفاً» شدت اندوه و نگرانی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم آن است که این کج‌اندیشان ایمان نیاورند، و اثر و نتیجۀ ایمان نیاوردن آن‌ها، انحراف از جادۀ هدایت و سقوط در درۀ گمراهی و آتش جهنم است. بنابراین اندوه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم برای خودشان نیست، تا کسی بگوید که آیه سرزنش و نهی است، [مجمع البیان: ۶/۶۹۴] بلکه برای بشریت است، یعنی دردمندی برای ابلاغ رسالت است: «قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَیَحْزُنُکَ الَّذِی یَقُولُونَ»  «بیقین می‌دانیم که آنچه می‌گویند، تو را سخت اندوهگین می‌کند.» «فَإِنَّهُمْ لا یُکَذِّبُونَکَ وَ لکِنَّ الظَّالِمِینَ بِآیاتِ اللَّهِ یَجْحَدُون» [انعام: ۳۳] «در واقع آنان تو را تکذیب نمى‏کنند، ولى ستمکاران آیات خدا را انکار مى‏کنند.» یعنی دلیل شدت اندوه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم؛ آن نیست که ایشان را تکذیب می‌کنند، بلکه علت این اندوه، آن است که آن‌ها آیات خدا را انکار می‌کنند و خودشان را به شقاوت ابدی گرفتار می‌سازند.

محبت به بندگان خدا

دلیل تلاش خستگی ناپذیر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم؛ حب شدید به خداوند متعال است و چون انسان‌ها اشرف مخلوقات خداوند هستند که اگر هدایت شوند، به قرب الهی می‌رسند و اگر گمراه بمانند، از قرب و حب خدا دور می‌شوند، خودشان را به شدت به سختی می‌اندازند که همۀ انسان‌ها به کمال برسند. به این دلیل است که آن حضرت،  ما را بیشتر از خودمان دوست دارند و  از حجاب‌های ظلمانی که بدکرداران با نفسانیت و خودخواهی‌ها بر چشمان خود افکنده‌اند، بشدت رنج می‌برند. آری ایشان برای بشریت از پدر هم‌دلسوزتر هستند، زیرا مظهر تام رحمت الهی هستند و اگر مجال می‌یافتند «می‌خواستند همۀ مردم را علی بن ابی‌طالب کنند.» [تفسیر قرآن کریم برگرفته از آثار امام خمینی: ۴: ۲۲۷ ـ ۲۳۳] وقتی چنین شد، ایشان هیچ‌گاه نسبت به انسان‌ها بی‌تفاوت نیستند، و نسبت به مردم شفقت و مهربانی دارند و این شفقت از لوازم و نتایج محبت الله است، که شامل همۀ انسان‌هاست، [تفسیر ابن‌عربی؛ تأویلات عبدالرزاق: ۱/۳۹۴] چه انسان‌های مطیع و فرمانبردار و چه انسان‌های عصیان‌گر و طغیان‌گر؛  و در هر صورت نسبت به بشریت با نهایت دلسوزی رفتار می‌کنند و همواره غصۀ آنها را می‌خورند.  [تفسیر عرائس البیان فى حقائق القرآن: ۲/۳۹۵]

سیرۀ پیامبر، الگوی ما

این سیرۀ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  نسبت به همۀ بشریت است که دلسوز همه هستند تا به راه مستقیم الهی هدایت شوند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به تعبیر امیرالمومنین علیه السلام «طَبِیبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّه‏» [نهج البلاغه: ۱۵۶] هستند، یعنی ایشان برای معالجت بیماری‌های درونی انسان‌ها؛ به سراغشان می‌روند، حتی اگر بیماران نخواهند، باز ایشان به وظیفۀ خود عمل می‌کنند و از این کار خسته هم نمی‌شوند. و این راه و روش همۀ راهنمایان دین است که به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم تأسی می‌کنند. امیرالمومنین علیه السلام خطاب به مردم بصره می‌فرمایند: «أَقَمْتُ‏ لَکُمْ‏ عَلَى‏ سَنَنِ‏ الْحَقِّ فِی جَوَادِّ الْمَضَلَّهِ حَیْثُ تَلْتَقُونَ وَ لَا دَلِیلَ وَ تَحْتَفِرُونَ وَ لَا تُمِیهُون‏» [نهج البلاغه: ۵۱] «در راه حق ایستادم، آن را از راه‌های گمراهی جدا کردم، تا شما را به راه حق آورم، آن زمان که جمع مى‏شدید و راهنما نداشتید، و براى آب هدایت چاه مى‏کندید و به آب نمى‏رسیدید.» هم‌چنین امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «بَلِیَّهُ النَّاسِ‏ عَظِیمَهٌ إِنْ دَعَوْنَاهُمْ لَمْ یُجِیبُونَا وَ إِنْ تَرَکْنَاهُمْ لَمْ یَهْتَدُوا بِغَیْرِنَا» [بحار الانوار: ۲۳/۹۹] «گرفتاری مردم بزرگ است، اگر ایشان را به حق دعوت کنیم، پاسخ مثبت نمی‌دهند و اگر آنان را ترک کنیم و به خود واگذاریم، به جز به ما هدایت نمی‌شوند.» توجه هم داریم که هیچ‌کس از رسول خدا و ائمۀ اطهار علیهم السلام به حقایق امور آشناتر نیستند، و به این دلیل است که برای هدایت بشریت، از هیچ کوششی دریغ نمی‌کنند و چون رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم اسوه و الگوی همگی مومنان، به ویژه علماء هستند: «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهً» [احزاب: ۲۱] همگی باید به ایشان اقتداء کنیم و برای هدایت بشریت؛ لحظه‌ای از پا ننشینیم و هیچ‌گاه ـ تا زنده هستیم ـ وظیفۀ خود را خاتمه‌یافته تلقی ننماییم.

استقامت در راه انقلاب اسلامی

بنده در این مجال فقط به یک مصداق اشاره می‌کنم؛ و آن استقامت در ترویج اسلام و چهرۀ نورانی انقلاب اسلامی به جهانیان، علی‌رغم همۀ مخالفت‌ها و اذیت هاست. مهم‌ترین چالشی که در سر راه انقلاب اسلامی است، حفظ و پاسداری از اهداف آن است، هدف اصلی انقلاب اسلامی، تشکیل جامعۀ اسلامی با همۀ ویژگی‌های آن است. و این امر  پایداری  و تلاش مستمر می‌خواهد، وگرنه انقلاب به ضد خود تبدیل می‌شود و به انحراف می‌رود. ما باید همۀ کوشش خود را به کار ببریم تا دلسوزانه و برای خدا، همۀ جهانیان به ویژه مسلمانان را به سمت انقلاب اسلامی جلب کنیم و آن‌هایی را هم که از انقلاب فاصله گرفته‌اند، تا حد مقدور به راه بیاوریم و هیچ‌گاه از این امر خسته نشویم، البته این کار فرزانگی و دردمندی می‌خواهد که با تأسی به سیرۀ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم حاصل می‌شود.

در روایت است که در روز قیامت هر کسی ـ غیر از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ـ می‌گوید: «یَا رَبِّ نَفسِی، نَفسِی» و آن حضرت به خداوند عرض می‌کنند: «یَا رَبِّ أُمَتِی، أُمَتِی» [الکافی: ۸./۳۱۲]  و این درس بزرگی برای ماست که پیرو ایشان هستیم، راه ما هم راه محبت الهی است و در راه این محبت؛ باید تلاش کنیم که هم بشریت را با نورانیت انقلاب اسلامی آشنا کنیم، و هم کوشش کنیم که هدف آن را که ایجاد جامعۀ اسلامی است، تحقق بخشیم، و هم از اینکه برخی نسبت به اسلام و انقلاب اسلامی، کج‌اندیشی دارند، غمگین شویم و دردمندانه تلاش کنیم که حقیقت را برای همگان روشن کنیم.